Stavanger is een van de oudste steden van Noorwegen. Van de ijzertijd tot de Vikingenperiode zijn diverse vindplaatsen rond Stavanger, en het moderne monument ‘zwaarden in de rots’ van Fritz Røed uit 1983 herinnert aan de veldslag bij Hafrsfjord in 872, de beslissende slag waarbij koning Harald Hårfagre (Harald Schoonhaar) Noorwegen tot een koninkrijk wist te verenigen.

Stavanger ontstond rond 1100, aan het eind van de Vikingentijd, een periode waarin als gevolg van snelle bevolkingsgroei de eerste steden in Noord-Europa werden gesticht. In 1125 kreeg de jonge stad een Domkerk. Toch bleef Stavanger eeuwenlang een relatief onbeduidende stad, en was de streek een van de armste van het land. Tot aan het begin van de 19e eeuw letterlijk hele scholen haring en sardienen (sprot) opdoken voor de kust. Bijna geheel Stavanger leefde in de 19e eeuw van de vangst en het inblikken van sardientjes, en nevenactiviteiten zoals het vervaardigen van tonnen en het drukken van etiketten. De overvloed aan vis was echter van tijdelijke aard en Stavanger zakte aan het begin van de 20e eeuw weer terug tot een lokale vissershaven.

In 1969 ontdekte het boorschip Ocean Viking grote olie- en gasvoorraden in de Noorse kust ter hoogte van Stavanger. Met de ontdekking van het Ekofiskveld begon het Noorse olieavontuur, dat voor Stavanger een enorme omwenteling teweegbracht. De stad richtte zich volledig op de olie- en gaswinning in de Noordzee. Tientallen oliemaatschappijen en offshorebedrijven vestigden hun hoofdkantoor in Stavanger, dat uitgroeide tot internationale zeehaven voor de offshore-industrie. De stad is sindsdien voortdurend gegroeid, en de offshore-industrie is nu de voornaamste werkgever voor de bevolking van Stavanger. Met de komst van de oliemaatschappijen kreeg Stavanger tevens een aanzienlijke internationale gemeenschap, en kent op dit moment geen gebrek aan hotels en restaurants en trendy uitgaansgelegenheden. Enig nadeel is dat met de groeiende rijkdom ook het niveau van de prijzen behoorlijk is gestegen. Stavanger is een bekende universiteitsstad, met belangrijke onderzoeksinstellingen. De stad was in 2008 culturele hoofdstad van Europa en heeft een groot aantal bezienswaardigheden en musea, vrijwel alle op loopafstand van elkaar.

Stadswandeling langs de belangrijkste bezienswaardigheden

Het centrum van Stavanger is het stadspark rond het Breiavatnet, waar ’s winters kan worden geschaatst en ’s zomers wordt gevist. Aan de zuidkant ligt het spoorweg- en busstation en het theater, aan de noordkant de Domkerk. Met de bouw van de Dom werd in 1125 begonnen door vermoedelijk Engelse bouwmeesters, die een kerk bouwden in Engels-Normandische stijl. Na een brand in 1272 werd de Domkerk herbouwd in gotische stijl. Het is de enige kathedraal in Noorwegen uit de middeleeuwen die zijn oorspronkelijke vorm heeft behouden. De kerk is dagelijks geopend. Tussen de Dom en de haven (Vågen) ligt de markt en staat een standbeeld van de schrijver Alexander Kielland. Op marktdagen kunt u heerlijke verse garnalen kopen (ferske reker). U staat nu voor de voormalige vissershaven, die nu dienst doet als gasthaven voor de recreatievaart. Veel van de originele pakhuizen rechts langs de Skagenkaien zijn gerenoveerd en verbouwd tot hotel, restaurant of kantoor. Een van die pakhuizen huisvest het (kleine) Stavanger Sjøfartsmuseum (Scheepvaartmuseum). Langs de kade starten diverse bootexcursies naar de fjorden, en ligt de Gamle Rogaland, een van de kustschepen die rond 1930 dienst deed op de route Stavanger-Oslo. Aan de overkant van de haven ligt de stadswijk Gamla Stavanger. Deze stadswijk langs de haven was destijds het centrum van de haring- en sardientjesvangst, rokerijen en de conservenindustrie. De stadswijk met zijn kronkelige keienstraatjes en 170 witgeschilderde houten huizen uit de 18e en 19e eeuw is erg mooi bewaard gebleven. En gelukkig werd Gamla Stavanger nooit getroffen door grote branden. Het is een vreemde gewaarwording om de torenhoge moderne cruiseschepen te zien afmeren aan de kade en zo de kleine huisjes van Gamla Stavanger aan het gezicht te onttrekken. Aan de Øvre Strandgate ligt een van de boeiendste musea van de stad, het Noorse Conservenmuseum (Norsk Hermetikmuseum). In een van de oude conservenfabrieken, die in gebruik was van 1880 tot 1930 is nu een levend museum over die fascinerende episode van Stavanger. U komt er alles te weten over het vangen, roken en inblikken van sardientjes, bijna 100 jaar lang de belangrijkste bedrijfstak van Stavanger. Enthousiaste gidsen leiden je rond en laten je op zo, di en do proeven van versgerookte sardientjes. Vergeet niet een paar blikjes heerlijke Kong Oscar sardientjes te kopen. U wandelt terug naar het marktplein en steekt de Domplads over, de keienstraat Kirkegaten in, omhoog naar de stadswijk Holmen. In dit wijkje zijn veel fraaie winkels en boetieks en ligt het Stavanger Cultuurcentrum met bibliotheek (internettoegang), restaurants en bioscoop. Op het hoogste punt ligt de Valberg toren uit 1853, de vroegere wacht- en brandtoren van Stavanger. De toren is ingericht als museum en biedt een aardig uitzicht over de stad. Aan de oostkant van het centrum daalt u af naar de haven met de vissersboten en de ferries, en komt u bij de jongste aanwinst van Stavanger, het Noors Oliemuseum. Dit fantastische gebouw, lijkend op een offshore olieplatform, is gebouwd door de Noorse architecten Ivar Lunde en Morten Lørseth (1999), en is voor elke bezoeker aan Stavanger een must! In dit museum van de olie-exploratie leert u hoe olie en gas worden gevormd en worden gewonnen voor de Noorse kust. Met films, modellen van installaties, schepen en olieboorplatforms en interactieve tentoonstellingen. Een fascinerend museum waar u met gemak vele uren kunt doorbrengen. Het museumcafé en het gerenommeerde Bølgen & Møi restaurant vooraan het museum zijn gratis toegankelijk.

Overige bezienswaardigheden buiten het centrum

• Langs het Mosvatnet, 3 km ten zuiden van het stadscentrum ligt het Rogaland Kunstmuseum, een niet zo groot, maar belangrijk museum van 19e- en 20e-eeuwse kunst. Het museum is vooral bekend om een aantal werken van schilder Lars Hertervig (1830-1902), die werd geboren op het eiland Tysvær en die op een unieke, haast surrealistische wijze het Noorse fjordenlandschap schilderde.

• Op de heuvel Ullandhaug staat de 64 meter hoge telecommunicatie- toren Ullandhaugtårnet uit 1964. Vanaf het panoramabalkon op 138 m boven zeeniveau heeft u mooi uitzicht over Stavanger, noord-Jæren en de bergen van Ryfylke. In Ullandhaug ligt ook de botanische tuin van Stavanger.

• Jernaldergarden Ullandhaug. Onderaan diezelfde heuvel aan de westrand van Stavanger, omringd door moderne flatgebouwen, ligt een belangrijke archeologische vindplaats. Een boerderij uit de vroege ijzertijd (350-550 v. Chr.) is hier gereconstrueerd op dezelfde locatie waar de resten ervan zijn gevonden. Er staan twee gereconstrueerde langhuizen en enkele kleinere gebouwen. Kajaa Rå Storaker en haar team van het Archeologisch museum, zijn gekleed als een familie uit de ijzertijd, en geven er ’s zomers rondleidingen. De leuke en leerzame rondleiding door de boerderij geeft u een goed beeld van het dagelijks leven in Noorwegen 1500 jaar geleden.

• Wie meer wil weten over de diverse prehistorische vondsten kan een kijkje nemen in het Archeologisch museum, waar 15.000 jaar geschiedenis van Rogaland wordt belicht (archief, modellen, museumwinkel en lunchcafé).

• Ten zuiden van het station ligt het Stavanger museum met afdelingen over zoölogie (leven in zee, vogels van West-Noorwegen), 19e eeuwse kostuums en stadgeschiedenis. Enkele andere van de in totaal 21 musea van Stavanger zijn het Noors Kindermuseum, het Noors Grafisch museum, het Telegrafiemuseum en het luchtvaartmuseum van Sola (bij het vliegveld).

Omgeving

Sandnes

Tien kilometer onder Stavanger ligt satellietstadje Sandnes. Jaren geleden werd dit industriestadje met 62.000 inwoners uitgeroepen tot de lelijkste plaats van Noorwegen, in 2008 was het opgeklommen tot een van de aangenaamste Noorse plaatsen om in te wonen. Het mag dan veel vooruit zijn gegaan, nog steeds mist de plaats uitstraling. Toch zijn er enkele bezienswaardigheden die een bezoek rechtvaardigen.

Belangrijkste attractie is de in 2008 geopende Vitenfabrikken (Wetenschapsfabriek). In dit ultramoderne doe-het-zelf science center voor jong en oud kun je met gemak een dag doorbrengen met tal van leuke tests en proeven op het gebied van wetenschap en technologie (wisselende exposities; museumcafé). Trots van het museum is het grote planetarium, waar speciale shows worden gehouden. De Vitenfabrikken maakt deel uit van het Jærmuseum, dat nog diverse andere vestigingen heeft. Op Solaveien 10 is nog een expositie over de stadsgeschiedenis van Sandnes, en het typische aardewerk uit de streek. Langs de E39 ten zuiden van Sandnes ligt Kongeparken, het grootste pretpark van West-Noorwegen. Verder kunt u tussen Sandnes en Figgjo een bezoek brengen aan het Rogaland Arboretum, het grootste arboretum van Noorwegen met 1400 soorten bomen en struiken.

Jæren

De vlakke kuststreek Jæren (spreek uit ‘Jaaren’) ten zuiden van Sandnes is het stukje Noorwegen dat nog het meest op Nederland lijkt: een glooiend landbouwgebied met boerderijen gescheiden door stenen muurtjes, lagunes met vogelreservaten langs de kust en kilometerslange witte zand- en kiezelstranden. Bijzonder zijn ook de vele vuurtorens langs de kust. Jæren is een goed fietsgebied. De nationale fietsroute 1 (Noordzeeroute) loopt langs de kust, en er zijn diverse fietsrondes bewegwijzerd (gratis fietskaart verkrijgbaar bij de Tourist Offices van Stavanger of Sandnes). Ook het langeafstandswandelpad Nordsjøløypa loopt langs de kust van Jæren. Het mooiste stuk om te wandelen is de zogenaamde Kongevegen tussen Hussveg en Nærland (ca. 10 km). Dit gemarkeerde pad volgt historische landwegen, die in de 17e eeuw de hoofdroute naar het zuiden vormden. Het pad komt langs de vuurtoren van Obrestad en de oude pastorie van Hå (zie onder). Een verkenning van de kust van Jæren begint u het beste ter hoogte van de plaats Klepp. Volg weg 507 langs de kust, ten westen van het binnenmeer Orrevatnet. Het 11 km lange Borestrand is een van de mooiste en het langste strand van Noorwegen. Grote delen van de stranden en duinen zijn beschermd natuurreservaat en hebben een rijke vogelwereld. Iets verder bij Orre staat een oude kerk uit de 13e eeuw, en een natuurinformatiecentrum. Bij Nærland begint het voetpad Kongevegen langs de kust naar Hå (3 km te voet, of omrijden, afslag van weg 44 bij Nærbø). De voormalige pastorie Hå Gamle Prestegard uit 1789 is tegenwoordig een kunst- en cultuurcentrum met maandelijks wisselende tentoonstellingen van moderne kunst. In het centrum is tevens een museumwinkel en een café. Vlakbij staat de kleine vuurtoren van Obrestad, gebouwd in 1873. De vuurtoren is sinds 1991 geautomatiseerd en onbemand, en tegenwoordig ingericht als museum. Een kleine expositie toont de interessante geschiedenis van de vuurtoren, die in de oorlog deel uitmaakte van de Duitse verdedigingslinies. De bij de vuurtoren behorende woonhuizen van de vroegere vuurtorenmeester en zijn personeel zijn verbouwd tot accommodatie (openingstijden vuurtoren: 21 juni-17 aug: 12.00-17.00 uur, maart t/m nov: zo 12.00-17.00 uur, informatie accommodatie bij Hå gamle prestegard). Bij Grødaland kunt u een bezoek brengen aan de Grødalandstunet, een van de best bewaarde oude boerderijen van Rogaland, met gebouwen uit de 18e en 19e eeuw. Vlakbij, bij Nærbø, ligt ook de Vitengarden (Wetenschapsboerderij), een museumcomplex van het Jærmuseum (een doe-het-zelf museum voor jong en oud over de landbouw en veeteelt van Jæren).