Het huidige Volgograd is in 1589 gesticht als Tsaritsyn op de plek waar de rivier Tsaritsa in de Volga stroomt. Zij had toen de functie van vestingstad aan de Volga. Door de verdere uitbreiding van het Russische rijk naar het oosten was het in later eeuwen slechts een voorname handelsstad aan de Volga. In 1925 werd de naam gewijzigd in Stalingrad, als herinnering aan de -grotendeels verzonnen- heldendaden van Stalin in de Burgeroorlog. Nadat Stalin in ongenade was gevallen werd de naam van de stad in 1961 gewijzigd in Volgograd. Vele inwoners willen de herinnering aan de epische strijd in WO II eigenlijk nu toch liever levend houden onder de naam Stalingrad en zijn een heuse campagne daarvoor gestart.

Stalingrad

Door de ontzaglijke verwoestingen bij de strijd in de maanden van november 1942 tot eind januari 1943 heeft de stad een modern uiterlijk. De herbouw na 1945 heeft plaatsgevonden in de kenmerkende Sovjetstijl met grootse barokke openbare gebouwen en brede avenues. In het centrum is de ruïne van de door Volga-Duitsers gebouwde meelfabriek het enige zichtbare overblijfsel van de oorlog. De herinnering wordt verder levend gehouden in een aantal musea. Het museum van de verdediging van Stalingrad heeft de meeste tastbare herinneringen, alsmede een aansprekende maquette van de verwoeste stad na de slag. Hier is ook het geschilderde panorama van 360 graden. Het herinneringsmuseum is in het huis waar veldmaarschalk Paulus zich overgaf. Het belangrijkste monument is enkele kilometers ten noorden van het huidige centrum. Het ligt op Heuvel 102, de plek waar de gevechten het hevigst waren. De plek, Mamajev Koergan, wordt bekroond met een gigantisch realistisch standbeeld van een 70 meter hoge vrouwenfiguur die een 10 meter lang zwaard boven haar hoofd houdt. Het hele terrein is bezaaid met monumenten, resten van versterkingen en standbeelden.

Volga-Duitsers

Navrant in deze omgeving zijn de resten van de vroegere nederzetting Sarepta, waar de Volga-Duitsers in de 18e eeuw gevestigd waren. Deze Duitsers zijn hierheen gekomen op verzoek van Jekaterina de Grote die te midden van de vaak oproerige bevolking van Kozakken betrouwbare boeren uit haar geboorteland wilde plaatsen. De enkele resterende huizen staan rond een plein in Krasnoarmejsk, 20 km van het huidige centrum. Hier dichtbij markeert een gigantische stalinistische poort het begin van het Don-Volga-kanaal. Het is in de jaren vijftig door Russische politieke en Duitse krijgsgevangenen aangelegd en voltooide de verbinding over water van de Witte Zee in het noorden naar de Zwarte Zee in het zuiden.