Eeuwen voor de verovering bestond het Mam-rijk uit het grootste deel van het westelijke hoogland. Het Quiché-volk drong het Mam-volk terug naar het westen, zodat het nu de departementen van Huehuetenango en San Marcos bewoont. De Mam-Indianen onder leiding van Caibil Balam verzetten zich lange tijd tegen de Spaanse overheersing, maar moesten zich in 1525 overgeven na de verwoesting van hun hoofdstad Zaculeu. Tot 1840 behoorde Huehuetenango tot de Sexto Estado de los Altos, 6 staten die zich onafhankelijk hadden verklaard. Hun leider, de Mam-Indiaan Manuel Paz, wordt nog steeds als held vereerd. Vanwege de ontoegankelijkheid van deze regio bleef de traditionele cultuur bewaard en de Indianen hebben ook hier een geloof dat een mengeling is van katholieke en heidense tradities.

Het departement heeft een zeer gevarieerde natuurlijke gesteldheid: hoge bergtoppen, dalen, droge vlaktes, meren, dichte jungle, ravijnen en uitgestrekte bossen.

De stad Huehuetenango ligt ten zuiden van de Sierra de los Cuchumatanes, de hoogste bergketen in Guatemala, met toppen boven de 3500 m.

In dit berggebied zijn metalen te vinden zoals koper, lood, zink, zilver en zelfs wat goud. In de koloniale tijd werden deze door de Spanjaarden geëxploiteerd, tegenwoordig stelt de mijnbouw niet veel meer voor. Op de hoge, koude vlaktes worden schapen gehouden; op lager gelegen gronden verbouwt men maïs (meer dan 150 soorten) en in de warme dalen tabak, suikerriet en tropisch fruit.

Vanwege de geïsoleerde ligging werden vele dorpen pas 20 jaar geleden voor ‘t eerst bereikbaar door de aanleg van wegen. Er wordt veel gehandeld en je ziet op marktdagen de mannen hun handelswaar vaak nog op de rug dragen. Toch wordt er steeds meer gebruikgemaakt van bussen en pick-ups. Het westelijk deel van het departement ligt in de buurt van de Mexicaanse grens zodat er contact is met Indiaanse gemeenschappen uit de Mexicaanse provincie Chiapas, ook vanwege de gemeenschappelijke achtergrond in taal en cultuur.

Huehuetenango is een bedrijvige stad met 40.000 inwoners, waarbij de ladinos in de meerderheid zijn. Zij ligt op 1900 m hoogte en de naam betekent ‘stad van oude mensen’. De oorspronkelijke naam Xinabajul betekende ‘mens in een dal’. Er is een drukbezochte markt waar handelaars uit alle uithoeken van het departement naartoe komen. De hele sfeer doet echter op de een of andere manier Mexicaans aan. Je ziet vele mannen op straat met cowboylaarzen en hoeden, en zij stralen ook veel meer de Mexicaanse machocultuur uit, wat vooral vrouwelijke reizigers zullen merken.

In Huehuetenango worden ambachtelijke en landbouwproducten uitgevoerd, terwijl eindproducten en stoffen ingevoerd worden. Tevens is er enige lichte industrie in de vorm van graanmolens en leerindustrie; je kunt hier leuke laarzen kopen.

Het centrum wordt gevormd door de rustige plaza die omringd wordt door arcadebogen en waar schoenpoetsers hun werk doen. Aan dit plein staan het departementale regeringsgebouw met een toren, het gemeentehuis en de neoklassieke kerk; in een hoek van het park bevindt zich een reliëfkaart. In het centrum staan nog een paar 19e-eeuwse gebouwen in neoklassieke stijl. Er is elke dag markt in Huehuetenango, maar vooral op donderdag en zondag is deze de moeite waard. Van 12-18 juli is er fiesta.

Excursies vanuit Huehuetenango

Er zijn drie uitstapjes van een paar uur mogelijk vanuit Huehuetenango: naar de ruïnes van Zaculeu en naar de plaatsen Chiantla en Aguacatán. Als je naar andere dorpen wilt reizen, dan moet je daar in zeer eenvoudige onderkomens overnachten. In de jaren tachtig van de 20e eeuw was het vanwege militaire en guerrilla-activiteiten niet verstandig om je ver ten noorden en ten noordoosten van Huehuetenango te begeven. Op het ogenblik kun je rustig rondreizen in dit gebied, waar wel meer militairen aanwezig zijn dan in andere regio’s. Je kunt van tevoren informatie inwinnen over dit gebied, bijv. via de ambassade.