Turkije

Swipe

Kunst en cultuur

Wie in archeologie geïnteresseerd is, kan in Turkije zijn hart ophalen. Ondanks aardbevingen en oorlogen zijn veel bouwwerken goed bewaard gebleven. Het land heeft op bouwkundig–cultureel gebied echter veel meer te bieden dan de antieke ruïnes: zo is er een ware schat aan Seldsjukische en Osmaanse monumenten. Van de oude culturen aan de westkust zijn de Griekse, Carische, Lykische, Hellenistische en Romeinse de belangrijkste geweest. De Grieken hebben weinig sporen achtergelaten. Hun invloed op de Hellenistische, Romeinse en andere culturen is echter enorm. Het door de Griekse Ioniërs geïntroduceerde kapiteel met de twee gedraaide krullen is bijvoorbeeld wijdverbreid geraakt. Het antieke Priene is een echte Ionische stad, die haar oorspronkelijke vorm grotendeels heeft behouden. De Cariërs woonden vanaf de 6e eeuw v.C. in het gebied rond Milas. Het Carische schrift is nog niet ontcijferd, waardoor weinig over deze beschaving bekend is. Het woord `mausoleum' komt van de bekendste Carische koning, Mausolos. Hij liet in Halikarnassos een enorme tombe bouwen. In Milas en het nabije Labranda zijn voorbeelden van de sterk door de Grieken beïnvloede kunst te zien.

Lykiërs beheersten vanaf 6e eeuw v.C. het bergachtige gebied tussen Muáçála en Antalya. Typerend zijn de graven, waarvan twee typen bestaan: het rotsgraf met het uiterlijk van een Griekse tempel en de sracofaag in de vorm van een huis. In onder andere Finike, Myra, Xanthos, Telmessos, Patara, Pinara en Kas zijn Lykische graven en ruïnesteden te zien. De Perzen regeerden twee eeuwen lang een groot deel van Turkije, maar lieten weinig achter. Na de veroveringen van Alexander de Grote in de 4e eeuw v.C. bevolkten Hellenisten delen van West–Turkije. Kunst en stedenbouw bloeiden in die tijd. Architecten hielden zich bezig met stadsplanning; straatverlichting en ingenieuze water toe– en afvoersystemen werden aangelegd. In veel plaatsen werden theaters, gymnasia, agora's en stoa's gebouwd. De beeldhouwkunst, waarbij het decoreren een belangrijke rol speelde, kreeg eveneens speciale aandacht. In Pergamon zijn daarvan prachtige voorbeelden te zien. Veel van oorsprong Hellenistische gebouwen zijn later door de Romeinen vergroot of veranderd.

De Romeinen drukken vanaf de 2e eeuw v.C. een stempel op de cultuur aan de westkust. Hun bouwwijze was sterk op die van de Hellenen gebaseerd, maar door nieuwe technieken waren zij in staat veel grotere bouwwerken te maken. Bij theaters bijvoorbeeld is het onderste, Hellenistische deel tegen een heuvel aangebouwd om omvallen te voorkomen. De Romeinen hadden zo'n ruggesteun niet nodig en vergrootten de theaters met rondbogen. Ephesos en Aphrodisias zijn ruïnesteden met prachtige Romeinse monumenten. Vanaf de 4e eeuw deed het christendom zich gelden. In de kunst van de Byzantijnen zijn oosterse, klassieke en plaatselijke stijlen vermengd. De aanvankelijk wat houterige afbeeldingen werden met de jaren levendiger en realistischer. De Aya Sofya (Haghia Sophia) in Istanbul is het belangrijkste Byzantijnse bouwwerk. Vanaf de 11e eeuw vielen grote delen van Anatolië in handen van de islamitische Seldsjuken. Deze uit Centraal–Azië afkomstige Turkse stam bracht een heel eigen stijl mee met duidelijke Perzische invloeden, die ondermeer zichtbaar zijn in de druipsteen-decoraties en geglazuurde tegels. Een typisch Seldsjukische creatie is de táárbe, een ronde tombe met een conisch dak. De Seldsjuken hechtten belang aan allerlei voorzieningen, waar de bevolking – meestal kosteloos – gebruik van kon maken. Veel gebouwen ª koranscholen, kervansarays, gaarkeukens, wees–, zieken– en armenhuizen – herinneren hieraan. De Seldsjuken waren ook bedreven tapijtwevers ,een vaardigheid die de Romeinen, net als het glazuren van tegels niet beheersten.

De Osmanen zetten de Seldsjukische traditie voort, waaruit zich op den duur een eigen stijl ontwikkelde. De grote koepel, die de centrale ruimte in de moskee overspant, is een Osmaanse bijdrage. Tegels speelden een belangrijke rol bij de decoratie van bouwwerken. Voor de moskee is vaak een binnenplaats met een kleine fontein, waar men voor het bidden de voeten kan wassen. Aan de zijde van de binnenplaats, die naar Mekka gericht is, bevindt zich in de moskee de gebedszaal, met daarin weer de mihrab (gebedsnis, wijst richting Mekka) en de minbar (gebedsstoel). Mooie voorbeelden van Osmaanse architectuur vindt u bijvoorbeeld in Edirne en Istanbul. De uiterst productieve Sinan was de bekendste Osmaanse architect. Naast de bouwkunst bloeide de keramiek, waarvan Iznik het centrum was. De met veel geduld en precisie vervaardigde miniaturen en de sierlijke caligrafieën zijn eveneens indrukwekkend. De islam verbiedt het afbeelden van mensen en dieren. De figuratieve schilderkunst heeft zich hierdoor voor de 20e eeuw nauwelijks ontwikkeld, met uitzondering van de miniaturen.

De hedendaagse beeldende kunst valt niet erg op. Zoals in zoveel landen worden de moderne huizen van beton gemaakt, waarbij slechts een enkele keer bijzondere aandacht aan de vormgeving besteed wordt. De moderne schilderkunst is in sterke mate op het westen georiënteerd. In de muziek zijn duidelijk Arabische invloeden te herkennen, hoewel steeds vaker westerse trekjes binnensluipen.

10 prachtige bestemmingen in Turkije