Al gaan de vroegste sporen van bewoning terug tot in de prehistorie, de naam Moskou wordt voor de eerste maal vermeld in een brief van vorst Joeri Dolgoroeki (=Joeri met de lange arm) uit 1147. Een latere kroniek meldt dat Joeri in 1156 een vesting heeft gebouwd, die wordt omringd door een houten palissade en een gracht. Mede door de gunstige ligging aan de samenvloeiing van Moskva en Neglinnaja op het kruispunt van twee handelsroutes, noord-zuid en oost-west, groeide het dorp snel in omvang. De verdedigingswerken verhinderden niet dat de Mongolen in 1238 de stad innamen en volledig platbrandden.

Groei naar de macht

De nederzetting op de heuvel herstelde zich achter nieue versterkingen en nam in belang toe toen in 1326 de metropoliet van de Russische kerk zich in het stadje vestigde. Dmitri Donskoi liet rond 1368 de eerste muren in witte steen rond het Kremlin bouwen. Zijn overwinning op de tot dan toe onverslaanbare Mongolen bij Koelikovo, 250 km ten zuiden van Moskou, in 1380 was het teken dat Rusland en Moskou in kracht was toegenomen. De bebouwing was toen al gegroeid tot buiten de oorspronkelijke vesting en ook rond de nieuwe woonwijk, ten oosten van het Kremlin, werd een palissade geplaatst. Dat leverde die wijk de naam Kitaigorod op, ‘stad binnen de houten palen’. Opmerkelijk genoeg komt dat woord in het moderne Russisch overeen met ‘Chinezenstad’. Het grote plein dat tussen de twee delen ontstond na een stadsbrand in 1493 kreeg de naam Krasnaja Plosjtsjad, ‘Mooi Plein’. Omdat krasni in later eeuwen ook rood gaat betekenen werd het plein later bekend als ‘Rode Plein’. Die benaming heeft dus niets te maken met de politieke kleur van de 20e-eeuwse heersers.

Versterking

Na de val van Byzantium in 1453 werd Moskou het christelijke centrum in het oosten. Het huwelijk van grootvorst Ivan III met de Byzantijnse prinses Zoë Paleologos leidde tot de verfraaiing van het Moskouse Kremlin met nieuwe kerken, gebouwd door Italiaanse architecten. Ivan III consolideerde tevens de machtspositie van Moskou door alle omringende vorstendommen onder zich te verenigen en de laatste Mongolen uit de regio te verjagen. Vijftig jaar later werd ook rond de wijk Kitaigorod de houten palissade als verdediging vervangen door een muur van baksteen.

Hoofdstad af

Even na 1600 werd de stad echter voor korte tijd bezet door de Polen. Nadat die waren verdreven groeide de stad verder en werd met een inwoneraantal van 200.000 de omvangrijkste in de wereld. De houten huizen en de ongeplaveide straten gaven de stad echter weinig allure. Pjotr I verving Moskou in 1712 tot veler verrassing als hoofdstad door het door hem gestichte St. Petersburg. De stad raakte in verval en de bevolking ging achteruit, mede door pestepidemieën. De leefomstandigheden van het grootste deel van het volk waren miserabel, met name in de textielweverijen. Sanitaire voorzieningen in de woonhuizen en de fabrieken waren slecht. Aan de andere kant werd in de 18e eeuw de houten bestrating vervangen door steen en werd in 1755 de eerste universiteit gesticht door Lomonosov. Ook werden bezoekers ook in die mindere periode nog vaak verrast door de aanblik van de stad. Velen roemden de houten huizen en het vele groen waarboven de honderden kerktorens en koepels uitstaken.

Stadsbrand

Een ramp overkwam de stad in 1812 toen bij de bezetting door het leger van Napoleon brand uitbrak waardoor het grootste deel van de nog steeds houten stad in vlammen opging. De wederopbouw geschiedde vooral in oud-Russische stijl. Twee nieuwe boulevards omsloten als ringen het oude centrum. Daarbuiten ontwikkelden zich fabrieken en arbeiderswijken. Rond 1900 telde de stad al bijna een miljoen inwoners.

Opnieuw hoofdstad

Na de revolutie van 1917 werd Moskou weer hoofdstad, toen de bolsjewieken zich in Petrograd te veel bedreigd voelden en naar het centraler gelegen Moskou verhuisden. Moskou groeide snel in de jaren dertig, mede door de verdere toename van de industrie. Het gezicht van de stad werd onder Stalin sterk gewijzigd. Hele volkswijken gingen tegen de vlakte voor megaprojecten en veel kerken werden gesloopt. Moskou kreeg brede boulevards en in de jaren rond 1950 verrezen de monumentale Visotki, zeven wolkenkrabbers die ‘Zeven Zusters’ gedoopt werden. Ook kwam ondergronds de bouw van de metro tot stand, door Stalin als ‘kathedralen voor de arbeiders’ bedoeld. Kroonluchters, reliëfs, beeldhouwwerken, mozaïeken en overdadig marmer maakten veel stations tot levende kunstwerken. Na de dood van Stalin ging de ontwikkeling door, maar de kwaliteit en originaliteit van alles wat gebouwd werd ging sterk omlaag. Door de grauwheid en de weidsheid kreeg Moskou een reputatie van ongezelligheid.

Restauratie

Na 1991 is dat snel veranderd. In het centrum zijn op initiatief van burgemeester Loezjkov alle kerken gerestaureerd of opnieuw opgebouwd en open plekken in de bebouwing opgevuld. Er zijn veel restaurants en kiosken om iets te eten of drinken te kopen, de levendigheid op straat wordt bevorderd door in de Sovjettijd onbekende terrassen. Rond het oude centrum verrijst veel moderne hoogbouw. Door de grote verscheidenheid aan bebouwing biedt Moskou nergens een uniform beeld. Overal staan bouwwerken uit verschillende tijden en stijlperioden naast elkaar. Classicisme wordt afgewisseld met Stalinistische grandeur, jaren 60-beton staat naast iets neo-Russisch uit de late 19e eeuw.

Structurele problemen

Het economisch leven in Rusland is in Moskou gecentreerd, reden waarom elke dag weer mensen uit vele windstreken de stad binnenkomen. En trouwens niet alleen mensen, maar ook auto’s. Ondanks de breedte van de boulevards staan er elke dag weer kilometers file… De stad is overbevolkt met officieel ongeveer 11,5 miljoen inwoners, met illegale inwoners ongeveer 14,5 miljoen. De bestaande infrastructuur bezwijkt bijna onder de druk van de zich verplaatsende mensenmassa’s. Het verkeer staat vaak vast, de metrotreinen zijn overdag overvol. Om deze problemen op te lossen heeft men gekozen voor een rigoureus plan. Het grondgebied van de stad wordt meer dan verdubbeld door het opslokken van braakliggende gronden en vele kleine dorpen ten zuidwesten van de huidige stad. Daar zal dan in een periode van 20 jaar een compleet nieuwe stad verrijzen, die een eigen centrum met moderne hoogbouw gaat krijgen.

Klimaat

De ligging van Moskou, ver verwijderd van zeeën op een breedtegraad maakt dat de stad een gematigd landklimaat heeft. De gemiddelde temperatuur in de zomermaanden van mei tot oktober is 20 gr. In de winter komen wel temperaturen van – 30 gr voor maar gemiddeld is de temperatuur -6 gr. Van december tot begin april ligt er sneeuw. Regenen of sneeuwen doet het eigenlijk het hele jaar door.