Bijzonderheden: Suiker-, cacao-, kokosnoot- en koffieplantages. Zoutwinning. Veel natuurschoon. De Amerikaanse marinebasis is niet toegankelijk. Baracoa, aan de noordoostkust, is de oudste Cubaanse stad. 

Guantanamera, guajira guantánamera, guantanamééééra… wie heeft het lied over de schoonste boerendochter van Guantánamo, geschreven door Julián Orbón, daartoe geïnspireerd door een gedicht van José Martí (jáwel!), nog nooit uit volle borst meegezongen? Het gedicht werd voor het eerst in 1929 op muziek gezet door Joseíto Fernández en het werd wereldberoemd, maar slechts weinig mensen beseffen dat het verhaal zich op Cuba afspeelt. Dát hij als de componist erkend zou worden heeft nog heel wat voeten in aarde gehad. Pas in 1993 is dat officieel geworden na een uitspraak door het Hooggerechtshof van Cuba. De vele muzikanten op Cuba die het ten gehore brengen hebben de teksten meestal aangepast aan de plaats of de omgeving en de échte goede maken de tekst waar u bij zit, als hommage aan u persoonlijk.

Guantánamo is de meest oostelijke provincie van Cuba, het meest afgelegen en waarschijnlijk ook het armst van alle provincies. Dat geldt in mindere mate voor de inwoners van de gelijknamige hoofdstad. Jaren hebben zij een stukje welvaart ontleend uit het werk dat ze vonden op de nabijgelegen Amerikaanse marinebasis.

De provincie voert sinds mensenheugenis strijd met het aangrenzende Holguín over de eer wie als eerste Columbus te gast had. Veel historici gaan uit van Guantánamo, maar wetenschappers en andere historici geven de voorkeur aan de Playa Bariay in Holguín. Het is bekend dat de Spanjaarden het oostelijk gebied reeds in 1509 bereisden, maar waarschijnlijk is het meer een verkenning geweest dan dat men ging met de bedoeling er nederzettingen te stichten. Dát die eerste nederzetting daadwerkelijk in Guantánamo ontstond, staat als een paal boven water: Puerto Santo nabij Baracoa.

Het kruis dat Columbus uit Spanje zou hebben meegebracht werd hier reeds in 1510 geplaatst. Baracoa zélf werd enkele jaren later gesticht. De oorspronkelijke bewoners waren Taíno-indianen, waarschijnlijk afkomstig uit Mexico die zich, als zoveelste groep Taíno’s, pas rond 1450 in het gebied vestigden.

Het klimaat in de provincie kenmerkt zich door twee uitersten. Het zuidoosten is droog en dor en staat bekend als de ‘woestijn van Cuba’, met als middelpunt de omgeving van Antonio del Sur. In het noordoosten met als kern het gebied tussen Baracoa en Mora valt aanmerkelijk meer regen dan statistisch gezien verwacht mag worden. De gebieden worden min of meer gescheiden door een bergachtig terrein, de Alturas de Baracoa.

Ondanks de vele regen die in dit gebied valt en de weelderige vegetatie kan men niet spreken van tropisch regenwoud. De moeilijk begaanbare bergen hebben er voor gezorgd dat de provincie altijd een beetje afgezonderd is geweest van de rest van Cuba. Tijdens de Tweede Onafhankelijkheidsoorlog maakten Antonio Maceo en José Martí daar strategisch gebruik van.