In de 8e en 7e eeuw breidde Sparta zijn macht uit over Messenië en de rest van de Peloponnesos. Grote tegenstander was door de eeuwen heen het democratische Athene, waarmee langdurige oorlogen werden uitgevochten (Peloponnesische oorlog 431-404) en een enkele maal een bondgenootschap werd gevormd (tegen de Perzen, circa 490 voor Chr.).

De macht van Sparta werd beknot door Epameinondas en later in 221 voor Chr. in de slag bij Sellasia, werd de genadestoot gegeven. Romeinen, Goten en Slavische stammen veroverden achtereenvolgens de stad. In de 9e eeuw A.D. werd Sparta verwoest.

Het nieuwe Sparta is in 1834 door de eerste koning van het onafhankelijke Griekenland gesticht en wordt gekenmerkt door rechte straten, rechthoekige pleinen en andere haakse wegen.

Sparta blijft in de mythologie eveneens bekend als woonplaats van koning Menelaos, de broer van koning Agamemnon van Mycene, die getrouwd was met de mooiste vrouw in de oudheid, Helena, de zuster van de z.g. Dioscuren, de tweelingbroers Castor en Pollux, die speciaal in Sparta werden aanbeden. Helena werd later geschaakt door Paris, prins van de stad Troje. Dat leidde tot de Trojaanse oorlog, omdat Menelaos alle Griekse vorsten opriep voor een expeditie tegen Troje. Deze duurde 10 jaar en speelde zich af in de 19e eeuw voor Chr.

Homeros beschrijft de strijd in zijn Ilias. Als de oorlog afgelopen is, keren Menelaos en Helena naar Sparta terug.

Bezienswaardigheden

Vanuit het zuiden komend, ligt rechts in de omgeving van het dorpje Skoura de tombe van Menelaos, de zogenaamde begraafplaats van de befaamde Spartaanse koning.

Links van de weg ligt bij Amices (5 km zuidelijk van Sparta) de ruïne van een Apollotempel (1 km van de weg). Op een idyllische plek staat een mooi, wit kerkje met erachter een deel van de muur van de oorspronkelijke tempel. Hier moet het grote Apollobeeld hebben gestaan met aan de voeten het graf van Hyakinthos, waarover eerder is gesproken.

Een mooi uitzicht in volstrekte stilte beloont de bezoeker hier.

Anavriti is een mooi bergdorp, bereikbaar via Ag. Ioannis of Amikles vanaf de verbindingsweg tussen Githio en Sparta, via een ijzingwekkende route door de bergen met delen die bijzonder steil zijn. De beloning is groot: op het dorpsplein klateren de bergbeken naar beneden, het enige hotel lacht u toe en de bevolking, vaak rijk geworden in de USA, is bijzonder vriendelijk. Bedenk dat hier tijdens en na WO II veel strijd is geleverd tegen de Duitsers en tijdens de burgeroorlog. Anavriti is een goed startpunt voor bergtochten te voet, bijvoorbeeld naar het klooster Faneromeni dat van zeer recente datum is. Verder noordelijk ligt het klooster Zoödochos Pigi, dat interessanter is. Naar het zuiden liggen bergdorpjes als Socha en Anogia, het laatste met het klooster Ag. Dimitriou. Echte klimmers lopen via Krioneri in de richting van de 2400 m hoge top en benutten hierbij de E4-Europa-trail, dat Anavriti aandoet.

Ten zuidoosten van Amikles ligt een groot Myceens koepelgraf (1400 voor Chr.), met enkele kleinere. Er zijn gouden bekers gevonden waarop het vangen van stieren is afgebeeld. (‘De bekers van Sappho’.)

Aan de landweg ten oosten van Sparti naar Skoura ligt het Menelaion, een in de 5e eeuw voor Chr. gebouwde tempel op een heuvel, ongeveer een kwartier lopen vanaf een kerkje aan de weg. Hier heeft een heiligdom uit de 8e eeuw voor Chr. gestaan, dat later toegewijd is aan Menelaos en Helena en nu bekendstaat als het graf van beide gelieven.

In Sparta zelf staat bij het voetbalstadion aan de Palaiologou een beeld van de beroemde Spartaan Leonidas. Naast het stadion staan richtingborden naar de schamele resten van de akropolis erachter. Daarbij bevindt zich een enkel restant van een Romeins theater (1e eeuw voor Chr.). Op de top van de akropolis het heiligdom van Athena Chalkioikos, genoemd naar de bekleding met brons (6e eeuw voor Chr.). Ten zuiden van de akropolis lag de agora, eens versierd met godenbeelden. Daar moet ook het heiligdom van Leonidas hebben gestaan, een tempel van circa 500 voor Chr. Overigens zijn al deze opgravingen nogal teleurstellend door hun geringe omvang.

Bij het kruispunt van de Odos Ton 118 en de Odos Orthias Artemidos geeft een bord de zandweg aan naar de tempel van Artemis Orthias, waar in de oudste tijden mensenoffers werden gebracht, die later werden vervangen door het tot bloedens toe geselen van jongemannen, die zich standvastig moesten gedragen bij het beeld van de godin. In het museum bevinden zich veel votiefgeschenken die hier zijn gevonden: kleimaskers en loden figuurtjes.

Het museum Odos Ag. Nikonos (openingstijden: di. tot zo. 08.30-15.00 uur), bevat vele vondsten uit de omgeving: zoals mozaïeken uit de Romeinse tijd, stèles en inscripties. Naar de ingang toe staan bomonikes, votiefbeelden van standvastige jeugdige soldaten voor Artemis. De meest interessante vondsten zijn: hoofd en romp van een krijgsman, veelal als Leonidas beschouwd (zaal 3); loden figuren, kleimaskers en gewijde sikkels die gebruikt werden tijdens rituele dansen voor de godin Artemis (zaal 4); in zaal 5 mozaïeken met onder meer Agamemnon, Orpheus, de schone Helena met de Dioscuren, die in zaal 1 als slangen zijn uitgebeeld op een piramideachtige stèle. Daarop ziet u ook de moord op Klytemnestra door Orestes.

Oriëntatie in Sparta

De moderne stad is door de rasterachtige opbouw gemakkelijk te bekijken: noord-zuid loopt de Odos Konstantinou Palaiologou met in het noorden het voetbalstadion met westelijk resten van de akropolis en het Romeinse theater; het zuidelijke deel sluit aan op de weg naar Githio. De Odos Likourgou loopt oost-west; naar het westen ligt de Byzantijnse stad Mistras; de tweede straat rechts na het kruispunt van Likourgou en Palaiologou is de Ag. Nikonos, waar het archeologisch museum staat. Het centrale plein met toeristeninformatie vindt u links van bovenvermelde kruising.

Bergroute Sparta – Kalamata

De mooiste bergroute van de Peloponnesos is zonder enige twijfel de duizelingwekkende weg door het Taigetos-gebergte (60 km). Fraaie vergezichten over de bossen worden afgewisseld door een enkele blik in steile ravijnen. Kronkelwegen en haarspeldbochten wisselen elkaar regelmatig af. Na het dorpje Tripi begint de Langada-kloof in de buurt van Mistras. In dit ravijn zouden de Spartanen hun baby’s hebben geworpen, die lichamelijk niet aan hun militaire eisen voldeden.

Halfweg deze route staat een restaurant met terras, omringd door verkopers van alle mogelijke kruiden, die de dag ervoor in de bergen zijn geplukt. Een zeer pittoreske plek!

Onderweg passeert u links de Byzantijnse mysterieuze ruïnestad Mistras. Het geheel is overweldigend maar helaas vergeven van de excursiebussen met toeristen.

Historie

Op de 630 m hoge berg bij het dorp Mistras bouwde de Frankische kruisridder Guillaume de Villehardouin in 1248 een vesting, bedoeld als bescherming tegen binnenvallende volkeren uit het noorden. Ook Monemvasia en de Mani waren stevig in Frankische handen, maar dat duurde niet lang, want Guillaume moest het in Noord-Griekenland opnemen tegen de Byzantijnen, wier hoofdstad Konstantinopel in 1204 door de kruisridders was ingenomen en die nu wraak kwamen nemen. Guillaume werd krijgsgevangen gemaakt en hij liep geboeid mee tijdens de triomfantelijke intocht van de Byzantijnse keizer in het heroverde Konstantinopel. In 1263 werd hij vrijgekocht met inlevering van de burchten op de Peloponnesos. Mistras werd nu de hoofdstad van de Byzantijnse Morea (= Peloponnesos) en in de vesting leefden niet meer de zich vervelende adellijke Frankische dames, maar de stadhouders van de keizer, despoten geheten. Pracht en praal van Byzantium gaan nu samen met diepe religiositeit, die tot uiting komt in de vele bouwwerken.

In 1459 veroverden de Turken de stad, een eeuw later heersten de Venetianen er tot Albanezen in de 18e eeuw de stad grondig verwoestten.

Vanaf die tijd bleef Mistras een ruïnestad, bestaande uit een vesting en een boven- en een benedenstad. Het moderne Mistras aan de voet van de berg profiteert van het massale toerisme en stelt zich tevreden met een macho-standbeeld op het dorpsplein van Konstantinos Paleologos, despoot in de 15e eeuw.

Er zijn twee ingangen: de hoofdpoort van de benedenstad en de 3 km hoger gelegen boveningang in de buurt van de Frankische vesting, die per auto (taxi) goed bereikbaar is. Alle ruïnes bezoeken is een moeizaam karwei, dat zeker 4 uur in beslag neemt. Via de benedeningang moet er stevig worden geklommen. De boveningang heeft het voordeel dat u kunt afdalen! Neem water en proviand mee!

Een flinke voettocht naar het kastro uit de 13e eeuw beloont u met een schitterend uitzicht op de Taigetos-bergen. De vesting is in de loop der eeuwen door de diverse bezetters versterkt. Links staat een toren met ommuring. Een tweede muur beschermt de vertrekken der edelen (links na de ingang), rechts een fragmentarische toren. Vanaf de boveningang afdalend, komen we bij de Agia Sophia, de hofkerk (14e eeuw), die nog de graven van twee vooraanstaande personen herbergt bij de toren rechts van de ingang.

Links is dan de Nafplio-poort met rechts restanten van de Turkse baden met daaronder het L-vormige Despoten-paleis, waar de heersers over de Peloponnesos resideerden. De Gotische spitsboogvensters wijzen op Frankische oorsprong. Op het grote plein ervoor werden toernooien en belangrijke bijeenkomsten gehouden. De uitbouw dateert uit de 15e eeuw en bestaat uit één enorme ruimte, de troonzaal met een stenen bank en een aantal open haarden die de koude berglucht moesten bestrijden. In de Ag. Nikolaoskerk (17e eeuw) treft u schilderingen aan over de heilige Nicolaas, patroon der zeelieden en goedheiligman. Hierachter ligt het Kleine Paleis (13e eeuw), wellicht het gebouw waar de prinsessen woonden.

Via de Monemvasia-poort komt u in de benedenstad, waar vroeger de ‘gewone’ mensen woonden. Vlakbij staat het Pantanassa-klooster, het enige gebouw waar nog nonnen wonen. In 1952 is de gehele ruïnestad namelijk ontruimd. De nonnetjes verrichten hun religieuze taken onder meer door fris water aan te bieden. Er kunnen gehaakte kleedjes worden gekocht en men kan er fresco’s bewonderen: geboorte en doop van Christus, herrijzenis van Lazarus en de intocht in Jeruzalem.

Oostelijk van het klooster staat het Peribleptos-klooster (1350), voor een deel in de rotsen uitgehouwen. De naam betekent ‘De overal zichtbare’, wat betrekking heeft op de Maagd Maria.

De fresco’s behoren tot de mooiste van Mistras met voorstellingen van Christus en Maria, van profeten en met weergaven van scènes uit het leven van Maria en Christus.

Bij de benedeningang vindt u de Marmara-fontein met restaurant. Verderop is de Mitropolis-kerk, gewijd aan de heilige Dimitrios van Thessaloniki, die de marteldood stierf door de hand van een Romeinse soldaat. In deze kerk is in 1449 de laatste keizer van Konstantinopel gekroond. Een steen met de Byzantijnse adelaar wijst de plaats aan. In 1767 executeerden de Turken in deze kerk bisschop Ananias na beschuldiging van rebellie. In het aangebouwde gedeelte is een museum ondergebracht.

Naar het westen toe ziet u dan de Evangelistrakerk, de Theodorikerk en de Odigitriakerk. De laatste is een grote kerk met vijf koepels. Aan de voorhal zijn later kapelletjes gebouwd voor de graven van adellijke families (14de eeuw). Het portaal aan de zuidkant toont gezegelde oorkonden, die de privileges symboliseren, die door de keizer van Konstantinopel aan de toenmalige abt zijn verleend tussen 1313 en 1322 als beloning voor zijn verzet tegen de Franken. De befaamde abt (Pachomios) ligt begraven in het voorportaal.

Naast de vele kerken en kapellen had Mistras ook tal van huizen voor adellijke en rijke families, zoals het huis van Frangopoulos (15de eeuw), dat in de richting van het Peribleptos-klooster ligt, en het huis van Krevatas (18de eeuw), dat lager op de berg ligt onder het eerstgenoemde huis.

Veel is in Mistras gerestaureerd, de nadruk is daarbij gelegd op de belangrijke gebouwen. Burgerhuizen zijn niet of nauwelijks hersteld.