Quetzaltenango heeft lang gewedijverd met Guatemala Ciudad. In de 19e eeuw waren er nog maar weinig goede verbindingen in het land, zodat Quetzaltenango zich eerst aansloot bij Mexico en later de hoofdstad van het onafhankelijke staatje Los Altos werd dat uit de departementen Sololá, Totonicapán en Quetzaltenango bestond en tot de Midden-Amerikaanse Federatie behoorde, die slechts 15 jaar stand hield (1823-1838).

Toen de conservatieven onder leiding van Rafael Carrera in 1839 de macht in handen kregen was het afgelopen met de onafhankelijkheid. Los Altos werd in 1840 bij Guatemala ingelijfd. In 1848 werd een nieuwe poging tot afscheiding ondernomen die maar net door het leger voorkomen kon worden.

Aan het einde van de 19e eeuw ontstaat de koffieteelt. Door de bloeiende koffiehandel groeide Quetzaltenango uit tot een commercieel en een cultureel centrum. Vele handelaars uit Spanje, Italië, maar vooral uit Duitsland vestigden zich hier, de plaats van waaruit de bonen werden verzonden naar de Pacifische havens. De Europese afkomst van vele inwoners is nog zichtbaar in de classicistische architectuur die er nog uit die tijd overgebleven is. Er ontstond ook een culturele elite waartoe nationaal bekende schilders, componisten, dichters en schrijvers behoorden. Voor hen werden beelden opgericht, die tegenover het gemeentelijk theater staan. Vele welgestelde Guatemalaanse families hebben hun rijkdom in deze tijd vergaard. In 1902 werd de stad verwoest door een aardbeving als gevolg van een uitbarsting van de vulkaan Santa María, waardoor ook de koffiehandel hevig getroffen werd.

Al spoedig herrees de stad uit het puin en legde men de ferrocaril de los Altos (spoorweg) aan die vooral voor het vervoer van de koffiebonen bedoeld was. In de jaren dertig werd de spoorweg door een overstroming getroffen en daarna niet hersteld; wel werd er een weg naar de hoofdstad aangelegd.Toch kreeg Quetzaltenango niet meer de allure terug van de jaren ervoor en de geldschieters investeerden steeds meer in de hoofdstad.

Quetzaltenango heeft een fraaie ligging op 2300 m hoogte te midden van in cultuur gebrachte hellingen aan de voet van de perfecte kegel van de Santa María vulkaan. Vanwege het actieve vulkanisme zijn er in de omgeving ook diverse warmwaterbronnen te vinden.

In de omgeving wordt landbouw bedreven op kleine bedrijfjes waar tarwe, maïs, bonen en andere groente verbouwd worden. Op de hoger gelegen gedeelten grazen schapen. Het departement van Quetzaltenango is dan ook sinds de koloniale tijd een van de dichtst bevolkte gebieden van Guatemala. Er wordt veel textiel geweven waarbij verschillende technieken worden toegepast zoals het pure handwerk met het rugbandgetouw, maar ook het gebruik van het trapgetouw (Salcajá) en het moderne weefgetouw (Cantel) behoren tot de mogelijkheden. De elegante klederdracht van de vrouwen bestaat uit een gedessineerde, gele huipil en een wijde, geplooide, zwarte refajo (rok) waaronder vaak hoge hakken gedragen worden.

Meer naar het zuiden ligt de Pacifische helling met een vruchtbare vulkanische bodem die grotendeels beplant is met koffiestruiken, terwijl nog zuidelijker bananen, suikerriet en katoen verbouwd worden op grote plantages.

Het klimaat in dit deel van het hoogland is echter wat schraal en pas later op de dag wordt het iets warmer, zodat je eigenlijk alleen in de middag van ‘de eeuwige lente’ kunt spreken. Aan het einde van de dag koelt het flink af en in het droge seizoen kan het ‘s nachts zelfs vriezen. Vanwege de ochtendkou begint men hier wat later aan de werkdag. Pas halverwege de morgen wordt het wat aangenamer als de zon verschijnt. ‘s Avonds koelt het weer af.