Het Etruskische ‘Volsinii’ werd door de Romeinen veroverd en verwoest. In de middeleeuwen kreeg de stad de naam ‘Urbs Vetus’, verbasterd tot Orvieto. Onder bescherming van de pausen werd Orvieto in de 13e en 14e eeuw een machtige stad; in de 15e eeuw werd zij ingelijfd bij de Kerkelijke Staat. Zelfs was Orvieto korte tijd residentie van paus Clemens VII, toen deze na de plundering van Rome door de troepen van Karel V in 1527 (‘Sacco di Roma’) moest vluchten.

Bezienswaardigheden

Duomo. Met de bouw werd begonnen in 1290, naar aanleiding van het ‘wonder van Bolsena’ (de hostie die spontaan ging bloeden). Nog elk jaar viert men ‘Corpus Christi’ op Sacramentsdag. De bouw van de dom werd geleid door de architect Lorenzo Maitani uit Siena, de bouwstijl was gotisch. De rijk versierde façade vertoont vier pilasters, die de gevel in drieën delen. Een smalle galerij met zuiltjes en arcaden vormt een horizontale band in het midden van de gevel. Boven de portalen en in de hogere driehoekige velden zijn mozaïeken met veel goud aangebracht. Deze zijn uit de 15e eeuw en deels vernieuwd in de 17e eeuw. Midden in de gevel is een groot, in een bewerkt stenen vierkant gevat roosvenster. Dit vierkant is omlijst door 52 beelden van heiligen en is, evenals het venster, vervaardigd door Andrea Orcagna (14e eeuw). Op de pijlers tussen de voorportalen heeft Maitani prachtige reliëfs gebeeldhouwd, levendig van voorstelling en perspectief. Ook de rijk bewerkte sierzuilen langs de portalen zijn van Maitani. De bronzen deuren zijn uit 1970. De beelden boven het middenportaal zijn gemaakt door Andrea Pisano.

In tegenstelling tot de druk bewerkte voorgevel is het interieur van de dom sober en groots. Schip en zijbeuken zijn Romaans, transept en koor gotisch. De zijwanden zijn, in- en uitwendig, van gestreept marmer. Achterin de kerk staat een 14e-eeuwse doopvont; hier is ook een fresco ‘Madonna met kind’ van Gentile da Fabriano (14e eeuw). Het belangrijkste kunstwerk is te vinden in het uiteinde van het rechter transept, de Capella Nuova, nl. het grote fresco van Luca Signorelli ‘Het Laatste Oordeel’ (ca. 1500), met veel gevoel voor dramatiek en voor de uitbeelding van de menselijke anatomie geschilderd. Op dit grote kunstwerk is o. a. het originele ontwerp voor de St.-Pieter in Rome door Bramante te zien. Twee in het zwart geklede personen links zijn de schilder zelf en Frà Angelico. In de afbeelding van de naakte ‘verdoemden’ blijkt de renaissancistische stijl, speciaal voor wat betreft de menselijke anatomie. Onder de fresco’s is een fries met portretten van beroemdheden, zoals Homerus, Vergilius en Dante. De gewelven bevatten ook werk van Frà Angelico en Benozzo Gozzoli. In het koor staan prachtig bewerkte 14e-eeuwse banken. Het grote roosvenster is van Maitani. Achter in het linker transept is in de Capella del Corporale de unieke gouden reliekschrijn te zien, waarin het misgewaad wordt bewaard, dat door de bloedende hostie in Bolsena werd bevlekt. De wandschildering ‘Madonna met kind’ is van Lippo Memmi (14e eeuw); de ‘Pietà’ vóór de kapel is gemaakt door Ippolito Scalza (16e eeuw).

In het Palazzo Soliano (1300), rechts van de dom, is nu het Museo Civico e dell’Opera del Duomo gevestigd. De belangrijkste werken zijn een altaarstuk van Simone Martini (14e eeuw), een Madonnabeeld van Andrea Pisano (14e eeuw) en een terracotta zelfportret van Luca Signorelli (1500).

Het Museo Archeologico ligt ook aan het Domplein, in het Palazzo Papale (13e eeuw), waar de paus enige tijd residentie hield (open: 9-13.30 en 14.30-19, zo. 9-13 uur). Hier zijn vooral Etruskische vondsten te zien, o.a. een beschilderde sarcofaag uit de 4e eeuw v.C., vazen en beelden. Boeiend om te zien zijn de replica’s van Etruskische graven, met de originele wandschilderingen van een feestmaal in het hiernamaals.

Het museum in Palazzo Faina (open: apr.-sept. 10-13 en 15-19, okt.-mrt. 10-13 en 14.30-17 uur, ma. gesloten), tegenover de dom, huisvest de verzameling van graaf Faina. Het zijn vooral Griekse en Etruskische vazen, aangevuld met vondsten uit de necropolis bij Orvieto. In een hoek van het plein staat de Torre del Maurizio (14e eeuw); het beeld van Maurizio slaat de uren op de klok.

Op de hoek Via del Duomo en Via Cavour staat de ruim 40 m hoge Torre del Moro (13e eeuw). De Via Cavour is een mooie winkelstraat. Aan het Piazza Repubblica staat het stadhuis, het Palazzo Comunale. Dit 13e-eeuwse paleis is door Scalza in de 16e eeuw in renaissancestijl verbouwd.

Aan ditzelfde plein staat de Sant’Andrea, een Romaanse kerk met een twaalfhoekige campanile. Zij is de vervanging van een 6e-eeuwse kerk, die weer op de plek van een Etruskische tempel was gebouwd. Delen van die oude gebouwen zijn te bezichtigen.

In het meest westelijke deel van Orvieto staat de San Giovenale, die al van vóór 1000 dateert en later herhaaldelijk is verbouwd. Bezienswaardig zijn het altaar uit de 12e eeuw en fresco’s uit de 13e eeuw.

In het zuidelijke deel van de oude stad, aan de Via Alberici, staat de kleine Romaanse kerk San Lorenzo de Arari, waarvan het altaar rust op een Etruskisch offerblok en dat wordt overhuifd door een ciborium uit de 12e eeuw. De apsis heeft een Byzantijnse beschildering.

Iets verder, aan de Via Maitani, staat de San Francescokerk uit de 13e eeuw, met een mooi gotisch portaal, voorzien van slanke zuiltjes.

Meer noordelijk staat het Palazzo del Popolo uit de 12e eeuw, opgetrokken uit bruine tufsteen in een Romaans-gotische mengstijl. Een brede trap leidt naar de verdieping met drielingvensters.

Aan het Piazza XXIX Marzo staat de San Domenicokerk (13e eeuw). Van dit gebouw zijn alleen de apsis en het transept bewaard gebleven; het heeft een gotisch portaal. Binnen ziet men het fraaie grafmonument voor kardinaal de Braye door Arnolfo di Cambio (1285).

Een wandeling naar het uiterste oosten van de oude stad leidt naar de Piazzale Cahen. Daar bevindt zich de merkwaardige Pozzo di San Patrizio, een cylinder van 13 m doorsnede en 62 m diep. Hieromheen lopen twee spiraalvormige trappen, één voor het omhoog brengen van het water, dat door ezels was aangevoerd en één voor de afdaling. Dit werk is bedacht door Antonio da Sangallo jr., in opdracht van de gevluchte paus, om de watervoorziening bij een beleg te verzekeren. Aan dit plein ligt de Fortezza, nu wandelpark. Men kan van hier omlaag per kabelbaan naar het station in de diepte.

Omgeving van Orvieto

Voor een bezoek aan de necropolis (dodenstad) van de Etrusken, de Necropoli Etrusca del Crocifisso del Tufo volgt men ruim een kilometer de straat van het station naar het zuiden. Er staan grafkamers uit de 6e tot de 3e eeuw v.C. met veel teksten erop.

Ongeveer 3 km naar het zuiden, langs de S.S. 71, ligt de Abbazia dei S.S. Severo e Martino uit de 12e eeuw, thans een luxueus hotel, maar zeer de moeite waard om te bezichtigen. Ook de campanile is uit de 12e eeuw.