De oude stad van Belgrado ligt als een soort schiereiland ingeklemd tussen de Sava en de Donau. De Kalemegdan is het plateau, dat hoog boven het punt waar de rivieren in elkaar overlopen uittorent. Hierop is de oude vesting van Belgrado gebouwd. Direct ten oosten van het plateau ligt de Joodse wijk Dorcol. Wie aan de zuidkant de oude burcht verlaat, komt terecht in het voetgangersgebied rondom Kneža Mihaila en Trg republike.

Kalemegdan

Het woord Kalemegdan stamt uit het Turks en betekent slagveld, maar de vesting van Belgrado is al veel ouder. Eeuwenlang diende de Kalemegdan als een uitkijkpost voor de desbetreffende machthebbers om eventueel gevaar vroegtijdig te signaleren. Al in de neolitische tijd was de heuvel bewoond. De Kelten bouwden de eerste vesting, die zich later ontwikkelde tot een Romeins castrum en daarna tot een Byzantijnse citadel. Omdat de wapentechniek zich steeds verder ontwikkelde moesten opeenvolgende machthebbers de burcht steeds verder uitbreiden en verstevigen. De Habsburgers gaven de Kalemegdan in 1717 haar huidige vorm, naar het voorbeeld van de grote vestingbouwmeester Vauban. De Osmanen, die Belgrado twintig jaar later weer in handen kregen, veranderden nauwelijks iets aan dat ontwerp.

Vanaf de negentiende eeuw zijn rondom de burcht verschillende parken, recreatiegebieden en zelfs een dierentuin aangelegd. Nu doet de Kalemegdan vooral dienst als toevluchtsoord voor diegenen die even genoeg hebben van het drukke verkeer in Belgrado. Jonge stelletjes genieten op de vestingmuren van elkaar en het prachtige uitzicht over de rivieren en de stad, terwijl oude mannetjes heftig discussiëren op een van de vele bankjes in het park. ’s Avonds en ‘s nachts vermaken jongeren zich met vrienden en een plastic fles goedkoop bier, vaak tot aan de dageraad.

De Kalemegdan is het belangrijkste archeologische en kunsthistorische complex van Belgrado. Binnen de dikke vestingmuren en indrukwekkende poorten liggen verschillende bezienswaardigheden, vaak verscholen onder de grond of achter de vele poortjes en doorgangetjes. De zestig meter diepe “Romeinse” waterput werd waarschijnlijk niet door de Romeinen, maar door de Oostenrijkers gebouwd om de watervoorziening in het fort ook tijdens belegering te garanderen. Een 35 meter lange wenteltrap leidt naar het grondwaterniveau. Onder de Kalemegdan ligt een heel stelsel van onderaardse gangen en tunnels, maar het grootste deel daarvan is tot op de dag van vandaag niet onderzocht.

Even verderop ligt het eveneens ondergrondse Vestingmuseum (maandag gesloten). Daar zijn schaalmodellen van oudere gedaanten van het fort te zien en verder vooral veel wapens uit verschillende periodes. Nog meer wapens, maar dan vooral uit modernere tijden, kunt u vinden in het Militair museum (zondag en maandag gesloten).

De voornaamste Osmaanse monumenten zijn de Sahat kula (klokkentoren) en de Damad Ali-Paša turbe (grafmonument) – beide uit de tweede helft van de achttiende eeuw. Iets ouder is Ružicakerk, die in 1730 oorspronkelijk als opslagplaats voor buskruit was gebouwd. In 1867 werd deze omgebouwd tot garnizoenskerk. Op dezelfde plek had in de Middeleeuwen al een kerk gestaan, die in 1521 bij de Osmaanse verovering van de stad vernietigd was. In de kerk hangt een lamp, die geheel van kogels en zwaarden gemaakt is. Vlak bij de Ružicakerk is ook de negentiendeeeuwse Kerk van de heilige Petka te bezichtigen. Op het lagere deel van het fort staat nog een voormalig Turks badhuis, dat nu dienst doet als planetarium.

Onder de Kalemegdan

Wie van de burcht afdaalt en in de Kneža Mihajla doorloopt komt in een compleet andere wereld terecht. Aan weerszijden van deze drukke voetgangersstraat zijn moderne winkels en trendy cafés gevestigd. De straat verschilt niet zoveel van een willlekeurige winkelstraat in een willekeurige Europese stad.

Enkele opvallende negentiendeeeuwse gebouwen zijn de Stadsbibliotheek, de Academie van Kunst en Wetenschap en de Nikola Spasi-stichting.

Veel prettiger toeven is het op Studentski trg. Tot 1930 was hier één van de grootste markten van de stad. Nu is het een mooi parkje omgeven door enkele monumentale universiteitsgebouwen. Het opvallendste gebouw van het studentenplein is het Kapitein Miša-huis van de Tsjechische architect Jan Nevola. Het werd in 1863 als privéhuis gebouwd voor de koopman en Donaukapitein Miša Anastasijevic en vertoont elementen van de neorenaissance, de gotiek en de romantiek. Op de binnenplaats van het gebouw dat nu dienst doet als rectoraat van de universiteit is een behaaglijk terras verscholen (ingang aan ul. Vuk Karadžica). Aan Studentskitrg staat ook het Etnografisch Museum, dat zolang het nationale museum dicht is de beste plek is om meer over de achtergronden van het Servische volk te weten te komen.

Voordat u de drukte van het Plein van de Republiek ingaat, kunt u nog even een bezoek brengen aan de Bajrakli-džamija of Vlaggenmoskee. De vlaggen waar de moskee naar vernoemd is werden vroeger gebruikt om de gelovigen tot gebed op te roepen. het zeventiende-eeuwse gebedshuis ligt een beetje verscholen achter de bomen. Tijdens de Oostenrijkse bezetting deed het gebouw dienst als katholieke kerk, maar sinds 1739 is het weer het centrum van de moslimgemeenschap. In 2004 werd de moskee ernstig beschadigd tijdens rellen als reactie op pogroms tegen Serven in Kosovo. Kort daarna is de tempel volledig gerenoveerd. Rondom de enige overgebleven moskee in Belgrado werd in 2009 een islamitisch centrum gebouwd.

Trg Republike is het centrale plein van Belgrado. Sinds de zeventiende eeuw stond hier de Stambulpoort, waar de reizigers uit Istanbul de stad binnenkwamen. In het kader van de herinrichting van Belgrado in de negentiende eeuw, werd de stadspoort afgebroken en het huidige Plein van de Republiek aangelegd. Omdat er vier drukke verkeersaders samenkomen, is slechts een klein gedeelte van het plein het domein van de voetgangers. In het midden staat een ruiterstandbeeld van prins Mihajlo Obrenovic, van de hand van de Florentijnse beeldhouwer Enrico Pazzi. Trg Republike wordt geflankeerd door het nationale theater en het nationale museum, dat al jaren in renovatie is. De indrukwekkende collectie van het museum is op enkele andere plekken in de stad te zien, zoals in de kelder van het gebouw van de Nationale Bank.

De wijk Skadarlija wordt door het Buro voor Toerisme graag gepromoot als het Montmartre van Belgrado. Hoewel dat misschien iets te veel eer is, is een bezoek aan dit “boheemse kwartier” zeker een bezoek waard. De wijk ontstond toen zich aan het begin van de negentiende eeuw veel Roma gingen vestigen in het kale gebied tegenover de vestingsmuur. Jaren later opende in de wijk, die tot op dat moment bekend stond als Ciganska mala (zigeunerdorp), een bierbrouwerij haar deuren. Als gevolg daarvan vestigden zich veel kroegen en restaurants in de omgeving. In Skadarlija, genoemd naar de stad Skadar (Shködra) in het huidige Albanië, woonden en werkten vroeger veel dichters, schilders, toneelspelers en journalisten. Nu is het vooral een plek voor toeristen, maar ook lokale bewoners gaan uit in een van de vele restaurants en cafés met livemuziek in alle mogelijke stijlen. Bij het maken van een keuze tussen al deze uitgaansgelegenheden, is het wel verstandig iets verder te kijken dan de neus lang is, want er zitten enkele tourist traps tussen.

Wie van Trg Republike naar het zuidoosten loopt, komt langs een aantal interessante bezienswaardigheden. Terazije is een miniatuurversie van Time Square in New York. De inwoners van Belgrado zien de brede verkeersstraat als het centrum van de Balkan. Het gebouw “Albanija”, dat aan het begin van Terazije staat, was lange tijd het hoogste gebouw op de Balkan. Bij de constructiewerkzaamheden in 1939 vonden de bouwvakkers een skelet van een mammoet. Tegenover Albanija staat Hotel Moskva, een prachtig voorbeeld van Jugendstilarchitectuur van het eerste decennium van de twintigste eeuw. Een voorbeeld van Neo-barokke architectuur van een jaar of twintig daarvoor vindt u aan het andere uiteinde van Terazije. Het Aleksta-Krsmanovichuis werd voor een rijke koopman ontworpen door architect Jovan Ilic. In 1918 werd hier officieel de vereniging van Serven, Kroaten en Slovenen getekend.

Een korte wandeling door Pionirskipark brengt u bij het Parlementsgebouw en het Stadhuis. Daar vlakbij, in Tašmajdanpark, staat de stijlvolle Marcuskerk, die beschikt over een indrukwekkende verzameling ikonen uit de achttiende en negentiende eeuw. De kerk werd gebouwd tijdens het interbellum, maar in de architectuur zijn duidelijk typisch Byzantijnse elementen te herkennen. Vanaf de Markuskerk bereikt u via de Takovska de botanische tuin. In de andere richting kunt u via Resavska naar de wijk Savski Venac lopen of via de Bulevar Kralja Aleksandra naar Vracar.