Direct al aan het begin van de boulevard is in de gevel van nummer 14 een herinnering te zien aan het gruwelijke dagen van het beleg van Leningrad tijdens WO II. Op hoofdhoogte staat hier op een blauw bord met witte letters de waarschuwing: ‘Burgers! Deze kant van de straat is tijdens artilleriebeschietingen het gevaarlijkst!’

Poesjkin

In het volgende blok heeft nummer 18 is een meer poëtische, zij het even dodelijke herinnering. In het café Literatoernaja had Poesjkin zijn laatste maaltijd voor hij in een duel dodelijk gewond werd. Zijn wassen beeld zit nog aan tafel. Het interieur doet denken aan de tijd van andere literaire stamgasten als Dostojevski. Overigens staat het huis waarin Poesjkin in 1837 aan zijn schotwonden overleed, even verderop in een bocht van de Mojka op nummer 12. Het appartement vindt u achter massieve eiken deuren op een binnenplaats met 18e-eeuwse gebouwen. Te zien is o.a. zijn dodenmasker en zijn voor die tijd al omvangrijke bibliotheek.

Stroganov

De grandeur van de inmiddels wat bredere Nevski prospekt begint te spreken bij de brug over de eerste gracht, de Mojka. Rechts over de brug staat het stadspaleis van de familie Stroganov, rijk geworden in Siberische handel en door Pjotr I in de adelstand verheven. Het barokke paleis met een zoete roze kleur is een ontwerp van de alom tegenwoordige Rastrelli rond 1754. Hier werd rond 1890 de wereldbekende familieschotel Beef Stroganov geïntroduceerd door chef-kok Charles Brière. Het gebouw is nu een onderdeel van het Russisch museum.

Kazan-kathedraal

Direct daarachter in het zelfde blok wijkt de rooilijn voor de Kazan-kathedraal, die dateert uit de eerste jaren van de 19e eeuw. Voorbeeld bij het classicistische ontwerp was de Sint-Pieter in Rome, zoals te zien is aan de colonnade die het voorplein omsluit. Bij de inhuldiging in 1811 werd de heilige en wonderbrengende icoon Onze Lieve Vrouw van Kazan, voor even over uit de (veel kleinere) Kazan-kathedraal in Moskou, binnengedragen. In de Sovjettijd werd de kathedraal gebruikt als Museum voor de geschiedenis van Religie en Atheïsme, waarbij voorwerpen van verschillende religies werden tentoongesteld. In 1992 werd het gebouw teruggegeven aan de Russisch-orthodoxe kerk, waarna het weer zijn oorspronkelijke functie kreeg. Aan de kop van de zuilenrijen staan standbeelden van twee Russische generaals Barclay de Tolly en Koetoezov, die in 1812 Napoleon op zijn knieën kregen. Aan de linkerzijde van de kathedraal stroomt de tweede stadsgracht, het Gribajedova-kanal, genoemd naar een 19e-eeuwse toneelschrijver. Hierover ligt een fraaie brug, de Bankovy most, Bankbrug, die naar de vroegere Nationale Bank voert. Hij is met vergulde griffioenen versierd omdat deze mythische beesten schatbewaarders zijn.

Singer

Tegenover de Kazan-kathedraal staat op Nevski prospekt een fraai Art-Nouveau gebouw dat in 1904 werd neergezet voor de firma Singer, die van hier de naaimachine in Rusland introduceerde. De architect wilde aanvankelijk naar Amerikaans model een wolkenkrabber neerzetten, maar moest het ontwerp aanpassen vanwege de informele regels die hogere gebouwen dan de gouden spits van de Petropavlovskaja sobor in de vesting tegenhielden. Hij liet het noodgedwongen bij het sierlijke torentje met de globe op de hoek van het gebouw. In de Sovjettijd werd het gebouw in gebruik genomen als boekhandel, Dom Knigi, een functie die het nog steeds bekleedt. Opvallend is dat er vroeger veel buitenlandse (kunst- en foto-)boeken te koop waren en dat het assortiment nu is beperkt tot de Russische taal.

Gostiny Dvor

De brug over het Gribajedova-kanal brengt ons op het drukste deel van de Nevski prospekt, ook al doordat het belangrijkste centrale metrostation Nevski Prospekt/Gostiny Dvor hier enkele uitgangen heeft. Rastrelli was eveneens verantwoordelijk voor het immense warenhuis Gostiny Dvor, Kooplieden-erf, dat van 1757 tot 1785 werd gebouwd. De lengte van de buitengevel is rondom in totaal meer dan een kilometer. Op de binnenplaats werden in vroeger eeuwen de koetsen gestald die mensen en handelswaar binnenbrachten. Ook was er een vijver met bluswater. Binnen, op twee verdiepingen, hadden de kooplui hun eigen winkel, en deze gedeelde functie heeft het gebouw na 1991 weer teruggekregen. Er bevinden zich namelijk vele kleine onafhankelijke winkels in het complex, het is niet zo’n uitstalkast van dure wereldmerken geworden als de GOEM in Moskou. De losstaande klokkentoren op de hoek van de Gostiny Dvor hoort bij het stadhuis ernaast, waar het stadsbestuur sinds het begin van de 19e eeuw zetelt.

Kerken

De verscheidenheid aan christelijke kerken aan de Nevski is verbazingwekkend groot. Misschien is het een uitvloeisel van het feit, dat Pjotr voor het ontwerpen en de bouw van zijn stad mensen uit heel Europa uitnodigde en godsdienstvrijheid toezegde. Hoe dan ook, direct al na de brug over de Mojka stond op nummer 20 de Hollandse kerk. Het was een Nederlands-Hervormde kerk die in 1830 was gebouwd voor textielwevers uit Twente, vooral Vriezenveen, die in de eerste helft van de 18e eeuw naar Sint-Petersburg waren getrokken om hun waar aan de man te brengen. Andere kooplui waren gevolgd en sommigen brachten het zelfs tot hofleverancier voor onder meer linnen, bloemen en sigaren. Voor deze gemeenschap van ‘Rusluie’ uit Vriezenveen werd een groot gebouw neergezet met een kerk in het midden en zakenpanden direct ernaast. Handel en godsdienst efficiënt naast elkaar dus. In het vroegere kerkgebouw huist nu een bibliotheek. Schuin tegenover de (Russisch-Orthodoxe) Kazan-kathedraal staat enigszins terugwijkend na nummer 22 een Lutherse kerk in neo-Romaanse stijl uit 1838. Aan dezelfde kant in een soortgelijke opstelling staat op 32 de barokke Rooms-Katholieke Kerk uit 1783, gewijd aan Catharina uit Egypte. Een blok verderop bevindt zich, ook weer in een hof, op nummer 42 de Armeense kerk, gewijd aan dezelfde Catharina. Al deze kerken hadden in de Sovjettijd totaal andere functies, zoals groentewinkel, zwembad, werkplaats en basketbalhal.

Hotel en winkels

De chique kant van het leven was en is uiteraard ook op de Nevski te vinden. In het zijstraatje Michailovskaja tegenover de hoek van Gostiny Dvor staat het meest luxe hotel van Sint-Petersburg, het Grand Hotel Europe, in een gebouw uit 1875. Vele gekroonde hoofden logeerden hier al in de tsaristische tijd, en na 1991 wordt het pluche weer beroerd door vele hoog geplaatsten. De stijlvolle winkelpassage op nummer 48, Passazj geheten, was bij de opening in 1848 het eerste grote warenhuis in Sint-Petersburg dat niet in staatshanden was maar een privézaak. Uiteraard is dat na 1991 weer het geval. Een heel bijzonder Art-Nouveau-gebouw bevindt zich op nummer 56. Het glas-in-lood contrasteert met het graniet van de gevelsteen, waarvoor vier allegorische standbeelden staan. De mannen aan de Nevski stellen handel en industrie voor, de vrouwen in de zijstraat beelden wetenschap en kunst uit. Een treffende rolverdeling… Het interieur is even bezienswaardig als sfeervol. De eerste eigenaar was Jelisejev, de delicatessenfirma die ook in Moskou een grote zaak had. In de Sovjettijd was er een klein theater op de eerste etage.

Theater

Tegenover Jelisejev is een park dat de Petersburgers het Jekaterina-park noemen, naar aanleiding van het grote bronzen beeld van de legendarische tsarina die wordt omringd door haar minnaars Orlov, Potjomkin en Soevorov. Nu wordt er rondom haar geschaakt en gelezen. Achter haar staat het Aleksandrinski, het oudste theater van de stad. Al in 1756 werd het geopend door tsarina Elizaveta. Het huidige classicistische bouwwerk werd in 1832 ontworpen door de architect Rossi en genoemd naar de vrouw van de toenmalige tsaar Nikolaj I. Het beeld op de voorgevel is Apollon, god van de kunst, die een vierspan bestuurt. Aan de zijkant van het plein staat de Nationale Russische bibliotheek.

Anitsjkov

Het meest interessant deel van de Nevski eindigt bij de Anitsjkov-brug over de Fontjanka. De vier bronzen paarden, die worden getemd, staan symbool voor de strijd tussen mens en natuur. Ze dateren uit 1851, maar werden in WO II begraven ter bescherming en zijn pas in 2001 weer teruggeplaatst. De Fontjanka scheidt hier twee imposante stadspaleizen. Het classicistische Anitsjkov-paleis was oorspronkelijk bedoeld als handelshuis, maar is later het woonhuis geweest van minnaars van tsarina’s als Potjomkin. Aan de overkant van het water staat het roodgekleurde rococo-paleis Bjeloselski-Bjelozerski, woning van vele adellijke families, later partijgebouw en nu Museum van Wassen Beelden. Het is in 1848 gebouwd naar het voorbeeld van het Stroganov-paleis.

Vosstanja

Hierna wordt de Nevski nog steeds omzoomd door imposante en stijlvolle gevels, die echter minder opvallende appartementsblokken en gewonere winkels huisvesten. De boulevard heeft hier een meer commerciële functie, met de vele hotels, restaurants, cafés, bioscopen en nieuwe warenhuizen. Bij Plosjtsjad Vosstanja is wel opmerkelijk het gebouw van het metrostation uit 1955, dat volgens de Peterburgers op een bruidstaart lijkt. Ertegenover is het Moskovskje voksal, vanwaar sinds 1851 de treinen naar de hoofdstad vertrekken en daar op een identiek station aankomen. Aan de andere kant van het plein staat het massieve hotel Oktjabrskaja, waar op de gevel sinds het einde van WO II de trotse titel Heldenstad Leningrad te lezen staat.

Aleksandr Nevski Monastyr

De Nevski prospekt eindigt bij het Aleksandr Nevski Monastyr. Het klooster is in 1713 gesticht door Pjotr, die deze plek ten onrechte aanzag voor de plaats waar Aleksandr Nevski in 1240 de Zweden had verslagen. Deze oudste held van Rusland ligt hier begraven in de Troitski sobor uit 1790. De oudste kerk is de barokke Blagovesjtsjenski sobor uit 1716, nu een museum voor beeldhouwkunst. In de kelders zijn de graven van generaal Soevorov en leden van de tsarenfamilie. Bij de bouw van de stad zijn de monniken van hier uit begonnen met de aanleg van de Nevski prospekt, terwijl de keizerlijke stadsplanners vanaf de andere kant werkten. Dit verklaart waarom de boulevard niet helemaal kaarsrecht is maar bij Plosjtsjad Vosstanja een knik kent.

Het kloostercomplex trekt veel bezoekers vanwege de Tichvin-begraafplaats rechts na de poort. Hier zijn vele schrijvers en componisten ter aarde besteld: Tsjaikovski, Glinka, Borodin, Rimski-Korsakov en Moessorgski, alsmede Dostojevski.