In de topjaren, eind jaren 80, exporteerde het land ruim acht miljoen ton suiker, in 1993 was de export, als gevolg van het wegvallen van de Sovjet-Russische markt, de dalende vraag op de wereldmarkt en de handelsboycot tegen Cuba, met 50% gedaald. Nadat de exportmarkt andere grenzen kreeg is de export weer tot boven de vijf miljoen ton gestegen. Niettemin is suiker niet meer de belangrijkste kurk van de economie, het toerisme is, mede als gevolg van de gedeeltelijk mislukte suikeroogst in 2009, een belangrijker bron van inkomsten.

Voordat men tot de export van suiker over kan gaan moet er heel wat gebeuren. Het suikerriet moet van het land, de bladeren worden verwijderd en verbrand of verwerkt tot veevoer en de stengels moeten getransporteerd worden naar een van de honderden ‘sugar-mills’. Daar worden de stengels in stukjes gehakt en vermalen. Het sap wordt opgevangen en ingedikt, waarna suikerkristallen ontstaan. Na diverse filterstations gepasseerd te zijn blijft de bruine melasse over, klaar voor de export.

Het zal duidelijk zijn dat het oogsten van het suikerriet het meest arbeidsintensief en vooral het zwaarst is van dit gehele proces. De mannen die het zware werk verrichten, macheteros, genieten veel aanzien en worden goed beloond. Helaas, ook hier geldt dat hun beloning in pesos uitbetaald wordt. Het aantal macheteros loopt dan ook met sprongen terug. Vroeger, toén was de aanvang van de suikerrietoogst het feest van het jaar. In elke stad en in elk dorp kwamen de macheteros naar het centrale plein, klaar voor het grote gebeuren.

Ze werden uitgeleid door de plaatselijke bevolking en toegesproken door de plaatselijke vertegenwoordigers van de partij. Familie en buren waren trots op hun ‘held van de natie’. Ze gingen het land op om het zwaarste werk dat het land kende, slavenarbeid, te verrichten en ze hadden support van familie, vrienden en dorpsgenoten hard nodig. Iedereen wist wat ze te wachten stond: minimaal 12 uur per dag werken in de brandende zon, zeven dagen per week.

De beloning was goed, bovendien kregen ze extra voedsel en hun huisvesting was beter dan die van mensen die de machete niet konden hanteren. Het was een voorrecht om machetero te zijn. Met bussen werden ze naar het land gebracht waar ze de komende maanden hun arbeid zouden verrichten, ondergebracht in speciaal voor hen gebouwde barakken.

De romantiek, voor zover daar sprake van was, is verdwenen. Harde realiteit bleef over. Machines namen het werk van mensen over. Namen. In de tijd dat de oogstmachines volop draaiden verrichtten ze tachtig maal zoveel werk dan de beste machetero aankon. In de beste jaren werd 80% van het werk gedaan door machines en slechts 20% met behulp van mankracht. Evengoed werden in die topjaren nog 40.000 macheteros ingezet. Nadat de machines noodgedwongen stil waren komen te staan, was het omgekeerd: 80% van de oogst kwam handmatig van het land en slechts 20% werd machinaal geoogst. Geen wonder dat de productie halveerde.

De overheid riep mensen op om de machete weer te gaan hanteren. Gezien de beloning die daar tegenover stond, al was het dan ook de bestbetaalde baan in het land, werd weinig enthousiasme ondervonden. De regering nam krasse maatregelen. Elk bedrijf moest 20% van zijn medewerkers ter beschikking stellen voor het binnenhalen van de suikerrietoogst. Dat deed het imago van de regering geen goed, maar het werkte. Alleen, wie selecteer je voor de suikeroogst?

De leiding van de fabrieken, de werkplaatsen en de kantoren wilden die beslissing niet zelf nemen, ze lieten de keuze over aan het lagere kader, van hen verwachtend dat zij het goede voorbeeld zouden geven. En zo staan jaarlijks tussen december en juni, na veel regenval tot eind juni, door de wol geverfde macheteros, kantoorbedienden, machinisten en vuilophalers zij aan zij het suikerriet te kappen, met elkaar proberend om dit jaar de ‘zafra del centenario’, de suikerrietoogst van de eeuw, binnen te halen.

Een nieuw toegepaste methode om suikerriet te oogsten is het in brand steken van het riet, waarna de stengel overblijft. Het vergemakkelijkt de oogst, zowel voor mens als machine, maar veel veevoer gaat op deze wijze verloren. Een kavel suikerriet wordt in gedeelten verbrand zodat de brand controleerbaar blijft en niet kan overslaan op percelen die nog niet geoogst moeten worden of op de omgeving.

De suikerindustrie kreeg in 2009 een extra geweldige klap te verwerken. Niet minder dan 3 tropische stormen teisterden het land en een gedeelte van de suikeroogst ging verloren. Op slag was suiker niet meer de belangrijkste bron van inkomsten, maar de toeristenindustrie. Ook 2010 werd als rampjaar aangemerkt, de oogst werd als slechtste van de afgelopen eeuw beschouwd. In 2011 herstelde de suikerindustrie zich weer in belangrijke mate, geschat wordt dat de oogst bijna 1,5 miljoen ton bedroeg. Ter vergelijking: in 1970 raakte de overheid behoorlijk in paniek toen bleek dat de beoogde oogst van 10 miljoen ton niet gehaald zou worden.

De ondervinding dat men niet slechts op één paard moet wedden, zorgde ervoor dat naar meer buitenlandse handelspartners werd gezocht en dat men zich meer op het delven van de bodemschatten ging toeleggen. Vooral nikkel werd een van de belangrijkste exportartikelen.

Verder maakte men plannen om de vruchtbare bodem op bredere schaal en door de verbouw van andere gewassen te gaan benutten, onder andere door de verbouw van aardappelen. Het is de bedoeling dat de import van aardappelen (voornamelijk uit België en Nederland) vervangen wordt door op Cuba gekweekte aardappelen. Zo zal de import van consumptieaardappelen geleidelijk aan worden vervangen door de import van pootaardappelen.