De Republiek zag intussen zijn kans schoon om de levensader van Portugal, de handelsroutes naar Zuid-Amerika, India en China, over te nemen. Die kwamen in handen van de West- en Oost-lndische Compagnie. Daardoor werd Portugal ook economisch afhankelijk van Spanje.

Portugal moest ook toestaan dat Lissabon een van de thuishavens werd van de fameuze Escuadra Invencible, Spanjes ‘onoverwinnelijke’ vloot. Van het veroveren en bekeren van Engeland zoals Filips II zich dat had voorgesteld kwam niets terecht. De 130 zwaarbewapende schepen van de armada werden uiteengeslagen en door Sir Francis Drake tot in de thuishavens La Coruña en Lissabon achtervolgd.

Latere Spaanse koningen zagen Portugal allang niet meer als een natuurlijke bondgenoot die wat extra vaderlijke zorg nodig had. Voor hen was het land een regelrecht wingewest. Portugal dreigde dan ook halverwege de 17e eeuw als nationale staat volledig ten onder te gaan.

De redding kwam toen de Catalanen tegen Filips IV in opstand kwamen. De Spaanse koning kwam bij het neerslaan daarvan handen tekort omdat hij ook zijn Habsburgse familieleden in de Dertigjarige Oorlog moest steunen.

De Portugezen grepen hun kans en kwamen onder leiding van een groep van veertig adellijke lieden (in de Portugese geschiedenisboekjes bekend als de conjurados, de ‘samenzweerders’) op 1 december 1640 in opstand. De hertog van Bragança werd tot koning gekozen en als João IV gekroond. Portugal had daarmee zijn onafhankelijkheid terug.

Begin van het einde van de monarchie

Tussen 1640 en 1910 werd Portugal geregeerd door de laatste van de drie dynastieën die het land in zijn turbulente geschiedenis heeft gekend: het Huis van Bragança. Een van de telgen daaruit was de 13-jarige Alfonso VI die na de dood van koning João IV in 1656 aan de macht kwam. Op zoek naar een geschikte ega, viel Alfonso in handen van de weliswaar mooie, maar naar al snel bleek fatale Franse prinses Marie-Françoise de Savoie.

Na het huwelijk legde ze het aan met de oudere broer van de koning, prins Pedro. Samen met hem werkte Marie-Françoise om te beginnen de capabele secretaris van de koning, Vasconcelos, de paleisdeur uit. Daarna verdween de koning-gemaal voor de rest van zijn leven in het cachot.

Van daaruit moest hij toezien hoe zijn wettige vrouw trouwde met zijn broer die daarop de troon besteeg en van 1683 tot 1706 als Pedro II over Portugal regeerde. Onder diens bewind en dankzij enorme goudvondsten in Brazilië, krabbelde Portugal op het wereldtoneel weer langzaam op.

Dat de hernieuwde rijkdom niet altijd een even nuttige bestemming vond, toont het pompeuze 18e-eeuwse paleis-klooster in Mafra waar geen enkele Portugese koning ooit heeft geresideerd. Het werd gebouwd door de aan grootheidswaan lijdende koning João V, Pedro’s zoon en opvolger. Hij regeerde van 1707 tot 1750 en beschouwde Portugal als zijn achtertuin.

Het paleis moest het Franse Versailles overtreffen. João zag zichzelf, zoals zijn biograaf noteerde, als de ‘Portugese Lodewijk XIV’. Mafra was het begin van het einde van het koninkrijk Portugal.

Markies van Pombal

Een andere markante persoonlijkheid in de achttiende eeuw was Markies van Pombal. Als minister van handel stichtte Pombal in 1756 niet alleen de eerste Kamer van Koophandel van Portugal, de Junta do Comércio, maar reorganiseerde ook leger en onderwijs en perkte de macht van Kerk en adel in. Dat laatste had hij beter niet kunnen doen: hij werd uiteindelijk verbannen.

Napoleon

De in 1733 tot stand gekomen as Madrid-Parijs zou voor Portugal, dat zich met Engeland verbonden had, onaangename gevolgen hebben. Toen Napoleon zijn belangen op het Iberisch Schiereiland in gevaar zag komen door het binnenlands verzet in Spanje, stuurde hij een omvangrijke troepenmacht om de weg vrij te maken voor de troonsbestijging van zijn broer Jozef. Ook Portugal werd aangepakt toen dat land halsstarrig bleef weigeren zijn havens voor Engelse schepen te sluiten.

Toen de Franse en Spaanse troepen in 1809 voor de poorten van Lissabon verschenen, troffen ze in het koninklijk paleis niemand thuis. Twee jaar eerder al was het voltallige koningshuis scheep gegaan en vertrokken naar Brazilië.

Portugal zou ruim 14 jaar vanuit Rio de Janeiro worden bestuurd. De verdrijving van Napoleon van het schiereiland door Wellington in 1813 veranderde daar niets aan. De Engelsen probeerden tevergeefs de in Brazilië tot koning gekroonde João VI te bewegen naar zijn land terug te keren.