Trg slobode (Plein van de vrijheid) is het meest centrale punt van Novi Sad. De pastelkleurige gebouwen aan de op het plein uitkomende voetgangers-straten stammen uit de negentiende en het begin van de twintigste eeuw. Aan het plein zelf staat het stadhuis, dat in 1895 in de neo-renaissancestijl werd gebouwd naar het evenbeeld van het stadhuis van het Oostenrijkse Graz. Voor het stadhuis staat een standbeeld van Svetozar Militic, die in de tweede helft van de negentiende eeuw politiek leider van de Serven in Vojvodina was. Aan de overzijde van het Trg slobode prijkt de 76 meter hoge toren van de katholieke kerk. De neogothische bakstenen kerk, gewijd aan Maria, wordt in de volksmond onterecht “kathedraal” genoemd – in werkelijkheid zetelt de bisschop van Backa in Subotica. Het interieur van de kerk is rijk gedecoreerd, de ramen zijn ontworpen door Tsjechische en Hongaarse glas-in-loodkunstenaars.

De winkel- en uitgaansstraat Zmaj Jovina leidt naar het bisschoppelijk paleis van Backa, de residentie van de orthodoxe bisschop. Het in 1901 opgetrokken bouwwerk is een curieuze mix van stijlen: Jugenstil en Servisch-Byzantijns Romanticisme met Pseudo-Moorse decoraties. Voor het paleis staat een standbeeld van Novi Sads beroemde kinderdichter en dokter Jovan Jovanovic Zmaj. In het voorstadje Sremska Kamenica is een museum aan hem gewijd. Vlak achter het bisschoppelijk paleis staat de orthodoxe kathedraal, gewijd aan Sint Joris.

De kerk uit 1734 werd in 1849 tot de grond toe vernietigd door de Hongaarse bombardementen en in de decennia daarna weer opgebouwd. De inconostasis is van de hand van de beroemde schilder Paja Jovanovic. De klokken in de kerktoren werden in Boedapest vervaardigd. De oudste school van Novi Sad, het Jovan Jovanovic Zmaj Gymnasium, staat op het kerkhof van de kathedraal, de plaats waar eens het geboortehuis van de dichter wiens naam de school draagt, stond. In het Platoneum, een gebouw genoemd naar de orthodoxe bisschop Platon Atanackovic, was enige tijd Matica Srpska, het oudste Servische cultuurinstituut gevestigd. Nu is het een afdeling van de Servische Academie voor Kunst en Wetenschap. Matica Srpska is nu gevestigd in een gebouw aan de Pašiceva straat, richting het trein- en busstation. Het instituut beschikt over een waardevolle collectie boeken en geschriften.

Aan de overkant van de straat staat de oudste kerk van Novi Sad. De orthodoxe Sint Nicolaaskerk werd gebouwd in 1730. De kerk werd twee keer zwaar beschadigd: bij de bombardementen van 1849 en bij rellen in 1862. Bij de laatste restauratie werd een gouden uivormige koepel in Russische stijl op de kerk geplaatst – een dankbetuiging aan de Russisch Orthodoxe kerk die de restauratie financieel mogelijk had gemaakt. In 1913 werden de zonen van Albert Einstein en zijn uit Novi Sad afkomstige vrouw Mileva Maric hier gedoopt.

Misschien wel de mooiste achttiende- en negentiende-eeuwse façades van Novi Sad, vindt u in de Dunavska (Donau) straat. Vanaf het bisschoppelijk paleis passeert u Stadsbibliotheek, de Galerie voor Buitenlandse Kunst (Dunavska 29) en het Museum van de Vojvodina (Dunavska 35-37, gesloten op maandag). Dit laatste museum herbergt een collectie archeologische, historische en etnografische artefacten. Topstukken zijn drie Romeinse helmen uit de vierde eeuw. Wie geen zin heeft in een museum kan de tijd ook doorbrengen in het charmante Dunavski park of – enkele tientallen meters verder aan de Donauoever met indrukwekkend uitzicht op het Petrovaradinfort. Vanaf hier zijn ook de bruggen over de Donau, die na de NAVO-bombardementen in 1999 weer herbouwd zijn, te zien.

Bulevar Mihajla Pupina, de hoofdstraat van het fort naar het centrum, leidt langs het enorme Banskapaleis – het provinciehuis sinds de tijd van het Koninkrijk Joegoslavië – en komt uit bij het postkantoor. Beide gebouwen zijn ontworpen door Dragiša Brašovan. Aan Pozorišni trg (theaterplein), staat het Nationale Theater, maar het huidige gebouw stamt uit 1981: een must voor de liefhebber van mechalomane socialistisch-realistische architectuur. Bij Pozorišni trg begint ook Jevrejska (Joodse) straat, waar – u raadt het al – de Synagoge en andere voor de joodse gemeenschap belangrijke gebouwen zich bevinden. Het hele complex, in 1909 opgetrokken uit gele bakstenen, werd ontworpen door Lipot Baumhorn. Model stond de synagoge in het Hongaarse Szeged.

Even ten zuiden van Bulevar Mihaj- la Pupina ligt Trg galerija, met drie kunstgaleries. De Pavle Beljanski Galerie (Trg Galerija 2, gesloten op maandag) is gewijd aan Servische schilders van 1900 tot 1970. De Galerie van Matica Srpska (Trg galerija 1,  op zondag alleen groepen, maandag gesloten) heeft een enorme collectie Servische schilderijen, tekeningen en sculpturen van de zestiende tot en met de twintigste eeuw, maar slechts een klein deel is open voor publiek. De collectie is vooral interessant voor liefhebbers van achtiende- en negentiende-eeuwse schilderijen. De Rajko Mamuzic Gallerie (Vase Stajia 1, maandag en dinsdag gesloten) herbergt een collectie schilderijen van de eerste naoorlogse generatie kunstenaars in Joegoslavië. Door het hele centrum verspreid zijn nog meer dan twintig kleine en grotere galeries – het Toeristisch Informatiecentrum heeft een folder met alle adressen.

Petrovaradin

Op de oostelijke oever van de Donau was al voor onze jaartelling een fort, maar wat vandaag de dag nog te zien is dateert vrijwel geheel uit de vroege achttiende eeuw. De Oostenrijkers, die in 1687 het fort van de Turken hadden overgenomen, huurden de Franse militair architect Sebastian Vauban in, om Petrovaradin uit te breiden en te verstevigen. Dit moest voorkomen dat de Turken verder in Midden-Europa doordrongen, maar tegen de tijd dat de forticifaties voltooid waren was het Osmaanse Rijk al dermate verzwakt, dat het fort niet meer nodig was.

De ondergrondse gangen van het fort werden nu als gevangenis gebruikt. Tijdens de eerste Servische opstand aan het begin van de negentiende eeuw werd Karadorde er gevangen gehouden en ook Maarschalk Tito heeft enige tijd in de kerkers doorgebracht, toen hij als soldaat in het Oostenrijks-Hongaarse leger werd verdacht van communistische sympathieën. De bouw van de in totaal achttien kilometer aan tunnels duurde 88 jaar en eiste veel mensenlevens. Onder de dwangarbeiders werd het fort dan ook het “kasteel des doods” genoemd. Maar liefst dertigduizend man zouden zich in het ondergrondse gangenstelsel kunnen verbergen. Bijna niemand was op de hoogte van de gehele opzet van het tunnelcomplex: officieren kenden alleen de weg in de sectie die aan hen was toegewezen. Zelfs de ene kilometer tunnel die nu toegankelijk is voor publiek, is imposant.

Ook boven de grond zijn enkele bezienswaardigheden. Het Stadsmuseum (Petrovaradin trvdava 4, gesloten op maandag) huist in gebouwen die aanvankelijk dienst deden als barakken en als arsenaal. Het toont de culturele geschiedenis van Novi Sad aan de hand van schilderijen, iconen, muziekinstrumenten en meubels. Ook zijn de resten van een grote houten boot te zien – waarschijnlijk uit de Keltische tijd – die van de bodem van de Donau is opgedoken. In een ander blok barakken is het Stadsarchief van Novi Sad gevestigd. Bijzonder aan de klokkentoren is dat de grote wijzer de uren en de kleine wijzer de minuten aanwijst. Op die manier konden de schippers op de Donau tenminste ongeveer de tijd aflezen. De Habsburgers inden jarenlang klokbelasting van diegenen die vanaf hun huis de klok konden aflezen. Of dat het waard was is de vraag, want de “dronken klok” loopt steeds sneller naarmate het warmer wordt.

Buitenwijken

Liman (I, II, III en IV) ligt aan de oever van de Donau. In het wijds opgezette stadsdeel zijn de universiteitscampus, het sport- en winkelcentrum SPENS, met onder andere tennisbanen, een ijsbaan en indoor zwembad, gevestigd. Lipanski park is een van de grootste parken van Novi Sad. Op hete zomerdagen komen vijftienduizend mensen naar Štrand – afgeleid van het Duitse woord Strand – om verkoeling te zoeken. Alle faciliteiten, zoals WC’s, douches, kleedkamers, strandwachten, cafés en restaurants, zijn hier aanwezig. De sterke stromingen in de Donau kunnen gevaarlijk zijn, dus ga als u niet zo goed kunt zwemmen niet te ver het water in. Vanuit Liman kunt u ook Ribarsko ostrvo (visserseiland) bereiken, waar vakantiebungalows, restaurants en een jachthaven zijn.

Telep (nederzetting in het Hongaars) is van oudsher het Hongaarse gedeelte van Novi Sad. De bouw van deze wijk begon aan het eind van de negentiende eeuw. Andere interessante buitenwijken zijn Klisa en Detelinara, in respectievelijk het noorden en westen van Novi Sad.