Vanaf de negende eeuw is om het bezit van Coimbra bijna doorlopend strijd geleverd tussen christenen en Moren. Toen de stad voor de eerste keer in Visigotische handen kwam, werd het onder het bisdom van Conimbriga gebracht – daarvan is later de huidige naam van de stad afgeleid. Een hernieuwde Moorse bezetting duurde tot 1064. Pas daarna wist koning João I Coimbra definitief aan zijn prille koninkrijk toe te voegen.

Nadat de al in 1290 in Lissabon gestichte universiteit (een van de eerste ter wereld) in 1307 naar het noordelijke Coimbra was verplaatst, nam de stad snel in belangrijkheid toe. In de twaalfde en dertiende eeuw was Coimbra hoofdstad van het land en in 1380 liet de eerste koning van het Huis van Avis, Dom João, zich hier tot koning kronen.

Voordat het zover was, voltrok zich in Coimbra het grootste koningsdrama dat Portugal ooit heeft gekend, namelijk de moord in 1355 op de beoogde koningin van Portugal door de Portugese adel. Nadat Lissabon in 1260 definitief tot hoofdstad werd uitgeroepen, ontwikkelde Coimbra zich tot een intellectueel en aristocratisch bolwerk dat het tot op de dag van vandaag is gebleven.

Er is echter één groot verschil met vroeger: het aantal inwoners is sindsdien explosief gestegen en daarmee ook de omvang van het wagenpark. Coimbra is met 140 duizend inwoners de vijfde stad van het land. Op al die drukte zijn de prachtige authentieke kronkelstraatjes van de oude binnenstad niet berekend; de verkeersproblemen en luchtvervuiling zijn navenant.

Coimbra is met zijn vele bezienswaardigheden niet alleen historisch van belang, het is ook een gezellige stad die naar Portugese begrippen zelfs chic te noemen is: de winkels tonen de laatste Parijse mode en restaurants en koffiehuizen ontvangen bezoekers in een Jugendstil entourage. Soms wordt het verkeer stilgelegd voor een feestelijk uitgedoste afdeling gardisten te paard die hier een kazerne hebben.

Winkelstraten

De belangrijkste winkelstraten zijn te vinden in de benedenstad. De Rua Visconde da Luz en de Rua Ferreira Borges liggen in elkaars verlengde en lopen van de centrale Praça 8° Maio richting rivier. Coimbra heeft een uitstekende dagmarkt. Deze ligt achter de eerder genoemde Praça 8° Maio. Achter de Rua Ferreira ligt het gezellige Praça do Comércio.

Bezienswaardigheden

De Oude Kathedraal (Sé Velha) staat achter de centrale Rua Ferreira Borges en is via een groot aantal trappen en steegjes bereikbaar. In 1162 is de Franse bouwmeester Robert met de bouw ervan begonnen. Hij werd bijgestaan door twee Portugese vakgenoten van wie alleen de voornamen bekend zijn, nl. Bernardo en Soeiro. In 1176 werd de kathedraal ingezegend.

Ondanks toevoegingen in de zestiende eeuw, wordt de Sé van Coimbra algemeen beschouwd als de mooiste en meest stijlzuivere Romaanse kerk van Portugal. Het is een robuust bouwwerk met kantelen en massieve vierkante torens – des te groter is het contrast met het portaal in de noordelijke façade die in renaissancestijl is uitgevoerd; dit is het zogenoemde ‘Porta Especiosa’ dat aan de Fransman Jean de Rouen wordt toegeschreven.

In het interieur domineren de Byzantijnse koepel boven het altaar en de gotische tombes die uit de 13e en 14e eeuw dateren. Het retabel achter het hoofdaltaar is eveneens gotisch en in het begin van de 16e eeuw door de Vlamingen Jean d‘Ypres en Olivier de Gand gemaakt; het bestaat uit polychroom hout.

In de kapel van St. Peter en de kapel van het Heilige Sacrament (deze laatste kapel ligt rechts van de kansel) zijn eveneens 16e-eeuwse altaarstukken te zien. Ze zijn gemaakt door Nicolas Chanterène en Jean de Rouen – de Fransman Jean de Rouen is in de Portugese kunsthistorie beter bekend als João de Ruão.

Het altaar in deze laatste kapel wordt samen met de noordelijke façade wel gezien als het eerste voorzichtige begin van de renaissance in Portugal. Ook het aangebouwde kloosterhof is de moeite waard om te gaan bekijken. Deze werd in de 13e eeuw in gotische stijl gebouwd.

Aan de Praça 8° Maio, het drukke plein waar de belangrijkste winkelstraten van de stad op uitkomen, staat het Heilige Kruis-klooster (Mosteiro de Santa Cruz). Dit oorspronkelijk augustijnenklooster dat in de 12e eeuw werd opgetrokken, is in de 15e en 16e eeuw gedeeltelijk in renaissancestijl herbouwd naar een ontwerp van Boutac en Marcos Pires.

Dat gebeurde in de tijd dat Manuel I aan het bewind was. Door de geforceerde stijlvermenging is deze kloosterkerk bezwaarlijk mooi te noemen, hoogstens opmerkelijk. De invloed van het klooster op het culturele en politieke leven in Portugal is tot ver na de Middeleeuwen groot geweest.

De overgang van de hectiek van der stad naar de gewijde stilte van de kloosterkerk is net als bij de kathedraal groot. In het interieur zijn veel tegeltableaus (azulejos) toegepast. Ook zijn er typische manuel-decoraties te bewonderen, zoals het prachtig versierde koor dat tot een van de mooiste van Portugal wordt gerekend.

In de kerk van het Heilige Kruis-klooster ligt de eerste koning van Portugal begraven, Alfonso I. Ook zijn er de graven te zien van de oorspronkelijke stichters van het koninkrijk, Alfonso Henriques en Sancho I. Zij liggen begraven in majestueuze tombes die met laat-gotische, renaissancistische en manuel-decoraties zijn versierd.

Voor het altaar staat een kunstig gesneden renaissancistische pulpitum (lessenaar) met een opengeslagen bijbel erop; het is het werk van Nicolas Chanterène en dateert uit de 16e eeuw. In de sacristie die in de zeventiende eeuw opnieuw is gedecoreerd, hangen panelen van 16e-eeuwse schilders, onder wie Fernandes Vasco (‘Grão Vasco’), Cristovão de Figueirede en Garcia Fernandes.

Er is ook werk te zien van André Gonçalves, een belangrijke achttiende-eeuwse Portugese schilder. Bovendien zijn er enkele zeer kostbare Portugese tapijten te bewonderen.

Vanuit de sacristie is een doorgang naar het Claustro de Silêncio, de Kloosterhof van de Stilte. Het is begin 16e eeuw opnieuw opgetrokken, dit keer in manuelstijl.

Gesteund door nieuwbouw die hoofdzakelijk uit de jaren 50 en 60 van de vorige eeuw dateert, staat in de bovenstad van Coimbra de befaamde Oude Universiteit (Velha Universidade). Deze is ondergebracht in het 13e-eeuwse Paços das Escolas, het Paleis der Wetenschap.

Het terrein is toegankelijk via de 17e-eeuwse renaissancepoort, de Porta Férrea die op het gelijknamige plein uitkomt. Daarachter ligt een grote binnenplaats. Vanaf de Torre da Cabra die in 1733 gereedkwam en er in een hoek van de patio wat verloren bijstaat, heb je een prachtig uitzicht over de benedenstad en de rivier.

Een grote halfronde trap geeft vervolgens toegang tot de Via Latina, de zuilengalerij waarachter de ingang ligt naar het mooiste en oudste gedeelte van de universiteit. De hoofdkapel, de Capela São Miguel, is in het begin van de 16e eeuw in uitbundige manuelstijl gedecoreerd door Boytac en Marcos Pires.

Er zijn hier vooral mooie azulejos bewaard gebleven. Bijzonder fraai is ook de Sala dos Capelos – de promotiezaal. In de twaalfde eeuw was dit de ridderzaal van het koninklijke paleis van Coimbra; sinds de zestiende eeuw is het de aula van de universiteit. In deze zaal vinden de promoties plaats. Aan de muren hangen portretten van alle Portugese koningen.

Verder is er de Biblioteca Velha, de oude bibliotheek. Die is in de achttiende eeuw door koning João V aan de universiteit geschonken. Er is een ongelooflijk staaltje decoratiekunst te zien, waaronder minuscuul gesneden houten plafonds en marmeren mozaïekvloeren. De bibliotheek bevat ruim 150.000 boeken van grote historische waarde. De moderne universiteitsbibliotheek bevindt zich in de nieuwbouw. Het hele complex is vanuit de benedenstad per auto of bus te bereiken.

Het interessantste museum van Coimbra (en zeker ook een van de boeiendste van Portugal) is het Machado de Castro-museum (Museu Machado de Castro). Het is ondergebracht in het voormalige bisschoppelijk paleis. De collectie omvat naast een archeologische afdeling ook beelden, gouden en zilveren gebruiks- en siervoorwerpen, tapijten, Vlaamse en Portugese meesters uit de 15e tot 18e eeuw en stijlmeubelen uit Portugals Gouden Eeuw.

Er is ook een aparte afdeling met religieuze kunst. In de enorme kelders van het gebouw is een unieke Romeinse cryptoportico ingericht, een galerij met Romeinse borstbeelden. Verder is er een informatieve collectie oudheidkundig materiaal uit de tijd van de Kelten en Romeinen te bewonderen.

Nederland heeft zijn Madurodam, Spanje zijn Pueblo Español en Portugal heeft Portugal dos Pequenitos. Dit openluchtmuseum ligt aan de overzijde van de rivier, direct aan de Avenida João das Regras die aansluit op de oude brug in het centrum, de Ponte Santa Clara. In het park zijn grote schaalmodellen te zien van karakteristieke Portugese bouwstijlen.

Daarnaast worden er de belangrijkste monumenten van het land in beeld gebracht. In een ander deel van het park wordt aandacht besteed aan de Portugese veroveringen. Het is een leuk en informatief geheel met een apart museum speciaal voor kinderen. www.portugaldospequenitos.pt.

Tot slot liggen in het oosten van de stad de mooiste botanische tuinen die Portugal kent, het Jardim Botânico. Ze zijn het exotische geesteskind van de legendarische Markies van Pombal die met de aanleg ervan in de achttiende eeuw een begin maakte.

Evenementen

Mei is de gezelligste maand om in Coimbra rond te kijken. Niet alleen is het dan nog niet zo warm, maar in die maand vinden ook de belangrijkste feesten plaats, waaronder het op traditionele wijze afsluiten van het academisch jaar dat gepaard gaat met tal van evenementen en manifestaties. Bij het ‘Queima da Fitas’ gaan studenten gestoken in zwarte capes en getooid met grote hoeden de straat op waarbij de gekleurde faculteitslinten die ze altijd dragen, de z.g. fitas, demonstratief worden verbrand.