De Portugezen waren in den beginne meer koopman dan soldaat; ze kwamen niet zozeer ter verovering, maar waren op zoek naar nieuwe handelsgebieden. De wind had hen naar de kust gedreven. Het eiland beviel hun. Ze namen de kustgebieden gedeeltelijk in bezit, stichtten er nederzettingen en factorijen en bouwden er kerken en forten. Al spoedig bloeide de handel in specerijen en edelstenen. De Portugezen profiteerden dankbaar van de onenigheid tussen de zeven koninkrijkjes waarin het eiland was uiteengevallen. In 1517 bouwden ze een vesting bij de haven van Colombo. Vele tempels maakten ze met de grond gelijk en ze deden meer dan hun best de eilandbewoners te doen overgaan tot het katholieke geloof. Dharmapala was de eerste Singalese koning die zich, in 1557, liet dopen; hij trouwde vervolgens met een Portugese vrouw. In 1587 veroverden de Portugezen Kandy en in 1593 Jaffna, maar ze lieten zich aan deze steden niet veel gelegen liggen. Kandy was in 1592 de nieuwe Singalese hoofdstad geworden en zou dat blijven tot 1815. De Portugezen voerden veel strijd met de Singalese koningen. In 1597 verklaarde Portugal dat het de rechtmatige eigenaar van Ceylon was. Er waren echter kapers op de kust van het kaneeleiland. In 1638 bezetten de Hollanders enkele havenplaatsen. De koning van Kandy stond in de Portugees-Hollandse machtsstrijd, die van 1652 tot 1655 over het hele eiland woedde, aan de kant van de Hollanders. Dezen veroverden uiteindelijk Colombo en versterkten daarmee hun positie. In 1658 verlieten de laatste Portugezen het eiland.

De Portugese erfenis

Uit de anderhalve eeuw dat 'Celao' door Portugezen werd beheerd, zijn nog enkele forten en vele kerken bewaard gebleven. De huidige indeling in vijf bisdommen stamt uit deze tijd. De westkust tussen Colombo en Puttalam is een uitgesproken katholiek gebied met vele tientallen kerken in Portugees-koloniale stijl. In de Portugese tijd vond er een zekere vermenging plaats met de Ceylonese bevolking. Nog steeds treft men veel Portugese namen aan als Pereira, Da Silva, Dias en Gomes.