Het meest opvallende bouwwerk is de dagoba, een koepelvormig heiligdom met een lange kegel, waarin een relikwie van Boeddha wordt bewaard. Naast de dagoba bevindt zich de gebedszaal of het beeldenhuis. Hierin staan enkele beelden van Boeddha in zittende, staande of liggende houding. In deze ruimte mediteren de gelovigen en luisteren naar de preek van de priesters, waarvoor soms ook een aparte preekhal aanwezig is. In de vijver reinigt men zich alvorens een offer te brengen.

De bodhi-boom

Veel tempels hebben een monnikenklooster en bijna alle bezitten een heilige vijgenboom ofwel een bo-boom, ook bodhi-boom of ficus religiosa genoemd. Rondom de dagoba staan altaren die de plaatsen aangeven waar gelovigen stilstaan om te bidden. Op de altaren leggen ze enkele bloemen neer, steken er een lemen lampje aan, branden er een wierookstokje en bidden er tot Boeddha. De treden van het terras, waarop de tempel of de dagoba staat, zijn vaak versierd met een fries van bloemen en planten. De balustrade is in de regel verfraaid met afbeeldingen van dieren. In tempels en op terrassen staan vaak grote en beschilderde beelden van Boeddha. Hij wordt afgebeeld met iets krullend haar, want hij zou zich niet met een schaar van zijn hoofdhaar hebben ontdaan, maar met een zwaard, zodat wat haar bleef staan dat later ging krullen. De 'vlam' (siraspasta) op zijn hoofd is een symbool van de liefde.

Tempelwachters of wachterstenen

Aan de voet van de trap naar de tempel staan twee stenen wachters: fraaie beelden, die gekapt zijn uit rechthoekige platen met een ronde, vaak rijkversierde bovenrand. Ze stellen de koning voor in een gracieuze houding, met een weelderige tiara op het hoofd en met daarboven als een aureool zeven koppen van de beschermende cobra of brilslang (naga). In de ene hand houdt de wachter een vaas met bloemen en in de andere een bloeiende tak: symbolen van voorspoed. Vaak is de brilslang ook afgebeeld beneden in de hoek, waar een kleine dikbuikige bhoeta (boze geest) vol schrik naar de slang kijkt en om genade vraagt. Dat dikbuikige kereltje wordt ook wel ganna genoemd en is in die hoedanigheid een symbool van de welvaart.

De maansteen en zijn symbolen

Tussen de beide stenen wachters in ligt de voor het boeddhisme van Sri Lanka zo typerende maansteen, een halfcirkelvormige drempelsteen die de toegang vormt tot de trap. Hij is versierd met beeldhouwwerk in halve concentrische cirkels, waar zich in het middelpunt een halve lotusbloem bevindt. De treden tot het heiligdom stellen de verschillende fasen voor die de gelovige moet doorlopen om tot de verlossing te komen. Het beeldhouwwerk van de maansteen moet de geest van de pelgrims beïnvloeden. De afbeeldingen kunnen verschillen, wat blijkt uit de beschrijving van een maansteen zoals die te zien is in o.a. Anuradhapura en Polonnaruwa. De buitenste kring met de vlammende tongen maakt de pelgrim duidelijk dat hij als eerste stap de wereld met haar verlangens en begeerten de rug moet toekeren. Dan volgt de kring die duidelijk maakt wat het lijden in dit korte aardse bestaan inhoudt, gesymboliseerd door dieren: geboorte door olifanten, ouderdom door stieren, ziekte door leeuwen en dood door paarden. De volgende kring, met bladeren en bloemen, symboliseert het binnendringen van verlangens en begeerten in de mens. Het moment dat de mens het verschil tussen goed en kwaad kan onderscheiden is aangegeven door een kring van ganzen. Ganzen kunnen volgens de overlevering melk drinken uit een mengsel van melk en water zonder een druppel water naar binnen te krijgen. Dan volgt de kring van bloeiende waterlelies, tekenen van beheerste verlangens. Vervolgens bereikt de gelovige de halve lotus. Staande op deze steen, de wereld de rug toekerend, overweegt hij de vier geestvervoeringen die Boeddha brachten tot het hoge inzicht. De vier of meer treden leiden omhoog naar het terras van het heiligdom. Hier staat een beeld van Boeddha, een uitbeelding van het bereiken van het inzicht.