Nadat de politieke betekenis van Soezdal was verminderd werd de stad juist een religieus centrum. In de 13e eeuw werd een groot aantal kloosters, voornamelijk in hout gebouwd, gesticht en twee eeuwen later werden de eerste kerken in steen gebouwd. In de 18e eeuw was Soezdal echter een onbelangrijk dorp geworden, dat zelfs in 1799 zijn bisschopszetel verloor aan Vladimir. De Sovjet-Unie verklaarde in 1967 Soezdal tot museumstad, waarbij nieuwbouw van meer dan twee verdiepingen verboden werd. Tegelijk kreeg het stadje een algehele opknapbeurt. De 11.000 inwoners bestaan nu voornamelijk van toerisme. Ook talloze Russen komen genieten van de landelijke sfeer.

Kremlin

Het stadje ligt 30 km ten noorden van Vladimir, op een hoge oever van het kronkelende riviertje Kamenka. Bij de nadering vanuit het zuiden doemen langzaam tientallen torens en uien op boven de vlakke groene velden. De sterkte, waar het stadje in de 12e eeuw zijn functie als residentie van de grootvorst aan ontleende, is het kremlin, dat in het zuiden op een verhoging boven de Kamenka ligt. De oude omwalling is nog zichtbaar, de houten palissade erop uit 1100 is verdwenen. Ze beschermt twee kerken en het verblijf van de kerkvorst. De witte Rozjdestvenski sobor, gesticht in 1220, wordt bekroond met blauwe koepels met gouden sterren. Het is het enige gebouw in Soezdal dat de Tataarse invasie van 1238 heeft overleefd. Aan de gevels zijn nog fragmenten van de oorspronkelijke versieringen te zien, zoals leeuwen, maskers en andere motieven. Origineel zijn voorts nog de koperen deuren met goudbewerking uit 1233, waarop Bijbelse motieven zijn uitgebeeld. Binnen zijn eveneens fresco’s uit dezelfde periode te zien. De houten Nikolskaja tserkov enkele meters verderop is niet zo oud en evenmin oorspronkelijk uit Soezdal. Toch nog uit de 18e eeuw is hij afkomstig uit Glotovo, een dorpje in de omgeving. Van de residentie van de aartsbisschop zijn nog delen uit de 15e en 16e eeuw, zoals het kerkje bij de refter met een enkele zuil en een galerij rondom. In de vroegere verblijven van monniken en de aartsbisschop is een interessant museum gevestigd. Het behandelt de geschiedenis van Soezdal en heeft oude Russische schilderkunst. Geopend 10.00-18.00 uur, donderdag gesloten.

Handelsarcaden

Het commercieel centrum van het stadje wordt gevormd door de Handelsarcaden op Torgovaja Plosjtsjad. Deze classicistische zuilengalerij wordt nu bezet door cafés, winkeltjes (met een leuk souvenirwinkeltje) en een restaurant. Ervoor bieden, de traditie van handelen eer aandoend, boerinnen uit het dorp en uit de omgeving hun zelfgekweekte producten aan op een stellage van houten kratjes. Tegenover de arcaden staan twee leuke kerkjes. De klokkentoren van de Voskresenskaja tserkov biedt een mooi uitzicht over Soezdal, zoals u kunt merken na de beklimming ervan. Van de hoge wal achter de arcaden heeft u trouwens eveneens een lieflijk panorama van het dorp in de bocht van de Kamenka. Hier kunt u heel rustgevend van de zonsondergang genieten. Verder naar het noorden staat het verwaarloosde en daarom evenzeer pittoreske Rizopolozjenski monastir. Het klooster is sinds Sovjettijden in gebruik als jeugdherberg (en misschien daarom wel zo vervallen), de klokkentoren uit 1819 als uitkijkpost voor de daar beneden gehuisveste brandweer. Aan de overkant op het plein waakt Lenin voor het postkantoor.

Jefimijefski Monastyr

De noordkant van de stad werd sinds de 14e eeuw verdedigd door het versterkte Jefimijefski Monastyr. De stenen muren uit 1664, die het klooster het aanzien van een kremlin geven, herbergen een drietal kerken, een gevangenis, een hospitaal en een klokkentoren. De klokken hierin geven overdag ieder uur na 11.00 uur een klein concert. De hoofdkerk Preobrazjenski sobor heeft fraaie fresco’s van de schilder Nikitin met de voor hem zo karakteristieke lichtblauwe achtergrond. Ook op de witte buitenmuren zijn enkele fresco’s te zien. Naast deze kerk is een kapel met het graf van vorst Pozjarski, die samen met de vleeshandelaar Minin in 1612 de held van de opstand tegen de Poolse overheersing van Rusland was. De ingang van het klooster ligt onder de poort aan de Lenina, achter een perkje met het modern standbeeld van Pozjarski. De superbe ligging van het klooster is het best te bewonderen vanaf de andere oever van de Kamenka aan het einde van de dag, wanneer de lage zon de muren dieprood kleurt.

Pokrovski Monastyr

In het laagland staan nog twee ommuurde kloosters. Het in 1364 gestichte Pokrovski Monastyr had de onaangename functie van opbergplaats voor niet meer gewenste vrouwen uit hogere kringen. Zo was ook de vrouw van tsaar Vasili vanwege onvruchtbaarheid hierheen verplaatst. De legende wil dat zij ten langen leste toch nog een kind baarde dat zij om het te sparen maar dood liet verklaren en zogenaamd liet begraven. Aangezien de volgende vrouw van Vasili wel een zoon baarde, de latere Ivan IV Grozny, was dat voor het kind waarschijnlijk wel de redding. In de jaren dertig vonden Sovjet-onderzoekers een kleine lege kist vlak naast haar graf… Ook de eerste vrouw van Pjotr I sleet hier gedwongen haar laatste jaren. De centrale kerk Pokrovski sobor uit 1518 heeft geen ramen en van binnen ook weinig versieringen. Toch is het klooster het rijkste van Rusland door giften uit rijke families waarvan vrouwelijke leden hier als non dienen. De refter uit 1551 heeft een groot schuin dak en een klokkentoren met een tentspits. Op de begane grond bevonden zich een bakkerij, de keuken en opslagruimtes. De bovenzaal heeft slechts een dragende zuil in het midden. Voor de ingangspoort staat een kleine parochiekerk, de Petropavlovskaja tserkov.

Aleksandrovski Monastyr

Een kleiner klooster, het Aleksandrovski Monastyr, ligt lieflijk in een boomgaard op de hoge oever van de rivier Kamenka. Het is toch al gesticht in 1240 door Aleksandr Nevski en herbergt de graven van prinsessen van Soezdal uit de 14e eeuw. De centrale tserkov Voznesenia en de klokkentoren dateren uit 1695. De pittoresk ogende muur is van iets later datum. Het is een rustige plek waar soms nog vee rondloopt.

Verder naar het zuiden, door de velden langs de Kamenka lopend, ziet u op een heuveltje tegen de bochtige stroom aan de tserkov Ili. Opvallend is de bouwwijze, een kubus met een achthoek erbovenop. Vanwege de afgelegen en verhoogde situering in de velden is het vanuit veel plaatsen waar te nemen.

Openluchtmuseum

Tegenover het kremlin, in het zuiden van het stadje op de andere oever van de Kamenka, ligt het interessante openluchtmuseum voor ‘houtarchitectuur en boerenleven’. Twee houten 18e-eeuwse kerken staan te midden van vele izba’s, schuren en molens. De boerenhutten zijn versierd met eeuwenoude plant- en diermotieven. Ook op deze hoogliggende terreinen stond vroeger een klooster maar daar is niets van overgebleven.