Bij zijn terugkeer had de koning gezworen dat hij de nieuwe grondwet zou eerbiedigen. Gezegd moet worden dat hij daar bepaald consequent in was: hij liet zelfs zijn vrouw en zoon verbannen toen zij weigerden de nieuwe constitutie te aanvaarden. Het gevolg was wel, dat toen de koning in 1826 stierf er geen erfopvolger was.

Ingewikkelde en bloedige familiaire machinaties leidden er uiteindelijk toe dat de 15-jarige dochter van de Braziliaanse keizer Pedro in 1843 als Maria II da Gloria op de Portugese troon belandde. Zij trachtte het regeren te combineren met het moederschap, maar dat werd haar bij de geboorte van haar elfde kind fataal: zij stierf in 1853, 34 jaar oud.

Nu de macht van de Kroon door de grondwet sterk was ingeperkt, kregen de politieke voormannen de kans te laten zien wat ze waard waren. De verwachtingen bleken te hoog gespannen. De eerste regeringsleider, de liberaal Costa Cabral, ijverde in zijn onschuld voor hogere belastingen om de armoede te bestrijden en onderwijs en gezondheidszorg op poten te zetten. Dat leidde tot een regelrechte opstand van de bezittende klasse die bijna uitmondde in een burgeroorlog.

Monarchie onder vuur

Antimonarchisten pleegden als reactie daarop op 1 februari 1908 een moordaanslag op de koninklijke familie. Gezeten in een open rijtuig werden ze door republikeinse aanhangers onder vuur genomen. Hoewel koningin Amalia de schutters nog met een tuiltje bloemen te lijf ging zoals krantenfoto’s uit die tijd laten zien, kon zij niet verhinderen dat koning en kroonprins dodelijk werden getroffen. In de paniek die volgde verloren veel mensen het leven (onder wie de daders) door kogels van de wild om zich heen schietende koninklijke garde.

De schrik zat er bij het koningshuis goed in. Zowel de begrafenis van Carlos als de troonsbestijging van zijn jongste zoon Manuel II vond in alle stilte plaats. De 18-jarige Manuel stond voor de onmogelijke opgave de eenheid in Portugal te herstellen en het politieke geweld in te dammen.

De koningsgezinde politici waren niet alleen onderling verdeeld, maar zagen zich daarnaast gesteld tegenover een sterk groeiende republikeinse oppositie. De omvang daarvan bleek tijdens de algemene verkiezingen van augustus 1910 toen de republikeinen in Lissabon en Porto een grote overwinning behaalden.

Einde van het koningshuis

Er was nog een politieke moord voor nodig om het koningshuis voorgoed te doen vertrekken. Die vond plaats op 3 oktober van dat verkiezingsjaar. De door vriend en vijand gerespecteerde republikein en arts Miguel Bombarda werd door onbekenden doodgeschoten. Was het een wraakactie van de monarchisten of hadden de republikeinen een aanleiding nodig om in opstand te komen?

Vast staat dat een dag later een goed voorbereide republikeinse revolutie onder leiding van Antonio Machado Santos uitbrak. De jonge koning vluchtte via het ten noorden van Lissabon gelegen havenstadje Ericeira naar Gibraltar en stelde zichzelf en zijn familie onder Britse protectie.