In de twaalfde en dertiende eeuw, tijdens het bewind van de Nemanjiden-dynastie werden overal kerken gebouwd – waarbij alleen de beste handwerkslieden en kunstenaars werden ingezet. Veel van de fresco’s die toen zijn gemaakt werden echter vernietigd of overgeschilderd toen de Osmanen de Balkan veroverden vanaf het einde van de veertiende eeuw. Immers, het is voor de Islam niet toegestaan om mensen, geestelijken of Goden af te beelden en dat is precies wat deze fresco’s doen. Gelukkig is het later gelukt, in de negentiende eeuw, om die lagen te verwijderen en eeuwenoude fresco’s te renoveren. Hierdoor kan de hedendaagse toerist nog enige elementen van de Gouden Tijd van de Servische middeleeuwse beeldende kunst aanschouwen.

Een orthodoxe kerk ziet er van binnen anders uit dan een protestante of katholieke. Een schrijn scheidt het publieke van het heilige deel en is versierd met iconen en beeltenissen van heiligen. Het openbare gedeelte heeft geen zetels, stoelen of banken, maar is open. De gelovigen komen binnen om te bidden, kruizen te slaan of te denken. Dat doen zij staande, ook tijdens de plechtigheden en vieringen.

De wanden zijn versierd. En hoe! Servische kerken hebben een mooie veelheid aan fresco’s. Anderen hebben een fijnmazig mozaïek met heldere kleuren, die ook vaak heiligen of heiligdommen afbeelden. Zowel de fresco’s als de mozaïeken hebben een heel specifieke en sterke religieuze functie. Ze verbeelden niet alleen de Bijbelse of andere religieuze verhalen, maar brengen die ook tot leven. Dit geldt zeker ook voor de iconen: dat zijn geen simpele afbeeldingen, maar heilige objecten. Gelovigen knielen voor de iconen en kussen ze om diezelfde reden.

Hoewel iconen in Servië een verscheidenheid aan kleuren en vormen hebben, zijn ze altijd volgens strikte religieuze wetten geschilderd door monniken die ervoor hebben geleerd. Dit is dan ook van groot belang, want de objecten zijn immers heilig.

De architectuur van de Servische middeleeuwen betreft dus vooral de kerken en kloosters die we nu nog steeds kunnen zien. De vroege architectuur wordt wel aangeduid als de Raška-stijl, waarbij Romaanse invloeden zeker goed te ontwaren zijn. Deze kerken zijn gebouwd in de tijd dat de Servische orthodoxe kerk de neus weer minder naar Byzantium en meer naar het Westen keerde wat resulteerde in Romaanse vormen, zoals bonte versieringen en op katholicisme geïnspireerde thema’s in de fresco’s. Een goed voorbeeld hiervan zijn de fresco’s van het klooster Studenica, waar de schilderstijl zeer Byzantijns is, maar de houding van de Christusfiguur eerder katholiek aandoet. De Raškaschool dateert uit de eeuwen direct na het schisma in de elfde eeuw en is vernoemd naar Ras, de toenmalige hoofdstad van Servië, dichtbij het huidige Novi Pazar.

In de eeuwen daarna ontwikkelde de kunst in de kerken zich toch weer meer richting het Oosten. In de hoogtijdagen van het Servische rijk werden de wandschilderingen narratief: ze verhaalden over de grootheid van de Servische koningen. Ook werden de beeltenissen realistischer. Deze kunstperiode is het beste te vinden in het huidige Kosovo, zoals in de kerken van Pec en Decani.

Na de inval van de Turken in 1389 moest Servië zich meer terugtrekken uit het zuiden en schoof op naar het dal van de rivier de Morava. In deze tijden van ellende, bloedvergieten en gruwel reageerde de kunst door zich terug te trekken in zachte en naturalistische afbeeldingen. De kerken werden groter van omvang, maar van binnen werden de versieringen subtieler of abstracter (onder andere geometrische vlakken en figuren zouden kunnen duiden op zelfs islamitische invloed op de Servisch-Byzantijnse bouw- en kunststijlen).

De beeldende kunst van de Osmaanse overheersing is helaas grotendeels verdwenen gedurende de negentiende eeuw. Veel moskeeën zijn vernield nadat de Turken de Balkan verlaten hebben. Delen van Belgrado, ooit een Osmaanse stad bij uitstek, zijn nota bene bij de bombardementen in de Tweede Wereldoorlog alsnog verloren gegaan. Enige elementen van Osmaanse architectuur zijn hier en daar nog wel te vinden, zoals het fort Kalemegdan in Belgrado zelf. Ook staan in veel steden zogenaamde konaks. Deze term wordt gebruikt voor ambtshuizen van lokale autoriteiten, maar ook voor woonhuizen van rijke families.

In zuidelijke steden als Novi Pazar, Vranje en Niš is meer bewaard gebleven van de typisch Osmaanse architectuur. Typische Osmaanse bouwwerken zijn de moskee (džamija), de koranschool (medresa), het badhuis (hamam), de herberg (han), de klokkentoren (sahat kula) en de waterbron (sebilj). De periode tot ongeveer 1700 staat bekend als de klassieke periode in de Osmaanse architectuur. Deze stijl bevat op haar beurt weer elementen uit de Iraanse, Arabische en zeker op de Balkan vooral Byzantijnse stijlen. Zo stond de kerk Hagia Sophia in Istanboel model voor de bouw van vele moskeeën. Op de Balkan zijn die echter veel kleiner en hebben doorgaans maar één slanke minaret. De moskeeën zijn vrij strak en de hoofdruimte is opgebouwd uit een kubus met daar bovenop een koepel. Het voorportaal bestaat meestal uit meerdere koepels en iets gespitste bogen. Vóór de moskee bevindt zich een soms ommuurd plein, met de bron voor de rituele reiniging (wesma).

Binnen zijn een naar Mekka gerichte gebedsnis (mihrab) en een houten kansel (minber). Op het platteland zijn moskeeën vaak eenvoudiger. Ze hebben een lage houten minaret en in plaats van een koepel hebben ze een schilddak, een dak met vier vlakken. Andere Osmaanse gebouwen in steden hebben meestal twee verdiepingen, waarbij de bovenste iets oversteekt boven de straat. De daken zijn meestal van leisteen, maar bestaan soms, zoals bij veel hamams, uit koperen koepels.

De negentiende eeuw betekende voor Servië een tijd van nationaal ontwaken. Dit uitte zich ook in de kunst. Al vanaf de achttiende eeuw kwamen Europese kunststromingen op de Balkan terecht, grotendeels via het Habsburgse rijk, maar het was in de negentiende eeuw dat de beeldende kunst echt aan invloed en kracht won door de romantiek succesvol te koppelen aan nationale thema’s. Schilders als Paja Jovanovic (1859-1957) en Marko Murat (1864-1944) maakten hun grootse schilderijen over historische thema’s zoals veldslagen en (daaropvolgende) exodussen van het Servische volk. Vooral Jovanovic is nog steeds zeer populair in Servië en wordt geeërd als de ‘Servische Rembrandt’. Met enige regelmaat is er wel een expositie van zijn werk in culturele centra zoals de SANU (Servische Academie van Wetenschap en Kunst) in Belgrado.

In de twintigste eeuw werden Servische kunstenaars rijkelijk geïnspireerd door de grote Europese kunststromen, zoals de impressionisten, expressio-nisten, surrealisten, kubisten en constructivisten. Met de komst van het communisme leek de beeldende kunst voorgoed in de richting van Sociaal-Realisme te gaan, ware het niet dat Tito al in 1947 afstand deed van Stalin en in de jaren erna weer vrijheid bood voor kunst en kunstenaars. Hoewel geheel Novi Beograd prachtige voorbeelden geeft van sociaal-realistische architectuur en ook vele standbeelden anno nu nog een communistische of post-communistische uitstraling hebben, is er weinig terug te vinden van het Sociaal-Realisme in hedendaags Servië. Hoogtepunt is allicht het werk van de Kroatische beeldhouwer Ivan Meštrovic, wiens krachtige en persoonlijke stijl gerust uniek te noemen is. De Pobednik (winnaar) op zijn pilaar, boven op Kalemegdan en daardoor een symbool van de stad Belgrado, is bijvoorbeeld een werk van Meštrovic, net als het pompeuze, maar indrukwekkende monument voor de onbekende soldaat op de berg Avala ten zuiden van Belgrado.