Reeds in de 14e eeuw vestigden Perzische handelaren zich in de omgeving van Bagamoyo. Hun vermenging met de lokale bevolking, met de komst van de Portugezen en Arabieren steeds verder toenemend, wordt door velen gezien als het ontstaan van de Swahili cultuur. Het waren de Arabieren die, als uitbreiding van hun activiteiten op Zanzibar, de plaats tot bloei brachten. Toen dan ook de Duitsers op de proppen kwamen, was het logisch, gezien hun goede verhouding met de heersende sultans, dat ze Bagamoyo als hoofdstad voor hun activiteiten zagen.

De naam is ontleend aan het woord bwagamoyo, een strofe uit een Swahili lied dat werd gezongen door de dragers van de karavanen die naar de kust verlangden waar ze zouden worden beloond en weer van het leven konden genieten, waar drank was en vrouwen. Het lied eindigt met: ‘eindelijk thuis, Bwagamoyo’. Het woord laat zich het beste vertalen als een verlangen naar verlossing van de last, zowel de lichamelijke als de geestelijke. De slaven, die later als dragers werden gebruikt, verbasterden het als bagamoyo: ‘geef de hoop nu maar op’. De laatste groep won uiteindelijk, de nederzetting werd bekend als Bagamoyo.

Rond 1840 vestigde zich een klein aantal mensen op de plaats waar nu de stad is. Het waren moslims die zich hadden afgescheiden en op Zanzibar niet meer in tel waren. Ook andere groepen moslims met een wat afwijkende mening weken daarna uit naar Bagamoyo en in 1870 telde het dorp bijna 140 inwoners. Onder hen bevrachters van karavanen. Daarna ging het hard en tien jaar later werden er al meer dan 5000 inwoners geteld. In 1889, dus al ná de afschaffing van de slavernij, heeft men eens geteld hoeveel karavanen er in dat jaar uit Bagamoyo vertrokken. Men kwam tot ruim 1300, waarbij meer dan 40.000 mensen betrokken waren.

De Duitsers hadden toen het heft reeds stevig in handen. De Duitse Oost-Afrika Compagnie had er haar hoofdkwartier en in 1888 kregen ze van de sultan toestemming om belasting te gaan heffen. Dat viel verkeerd bij de lokale bevolking die dan ook prompt in opstand kwam. Onderhandelingen tussen de Duitsers en een vertegenwoordiger van het volk eindigde met de dood van de onderhandelaar waarop de bevolking een van de belangrijkste loodsen met handelswaar bezetten. De handelscompagnie riep daarop de hulp in van de marine die, zoals altijd, boten voor de kust had liggen. Het oorlogsschip Moewe stuurde 200 man de wal op die de loods met geweld ontzetten. Ruim 100 mensen werden bij deze actie gedood. Het was het begin van het koloniale tijdperk. Tegenstand werd met geweld de kop ingedrukt, bezittingen geconfisqueerd.

Nadat de inwoners van de eerste schrik bekomen waren organiseerden ze een nieuwe opstand, waarbij ze de hulp inriepen van Bushiri bin Salem al-Harthi, een Arabische vechtersbaas die al eerder bij Tabora de Duitsers met succes bestreden had. Dit keer liep het op een drama uit en de Duitsers verklaarden het gebied dat ze aanvankelijk van de sultan te huur gekregen hadden tot hun eigendom. Om te voorkomen dat ze permanent strijd zouden moeten leveren betaalden ze de sultan ongeveer een miljoen euro. Daarmee verzekerden zij zich van hun recht op het land en waren ook hun handelsrechten veiliggesteld.

Tijdens de eerste aanval op Bagamoyo was al gebleken dat de haven van de stad ontoegankelijk was voor schepen van enige omvang en er werd dan ook besloten om het plan om Bagamoyo tot hoofdstad te maken te laten varen en zich in Tanga te vestigen. Ook dat was maar van korte duur, uiteindelijk kwam men, in 1891, terecht in Dar es Salaam. Het oude fort in Bagamoyo was tot 1992 als politiebureau in gebruik. Het dateert uit 1860 en werd verschillende malen versterkt, het laatst door de Duitsers aan het begin van de 20e eeuw. Het deed ook dienst als gevangenis en soms wordt het dan ook aangeduid als ‘oude gevangenis’. Op het kerkhof in de nabijheid van de Indische Oceaan, schuin tegenover de oude gevangenis, liggen o.a. Duitsers begraven die omkwamen tijdens de opstand in 1888. Op het terrein van het er vlakbij gelegen Badeco Beach Hotel staat de boom waaronder en waaraan de Duitsers executies uitvoerden.

In India Street vindt u het Liku House. Hierin was het eerste Duitse hoofdkwartier gevestigd en het deed dienst als administratief centrum voor de stad tot 1897. In 1889 logeerde Emin Pasja, de Egyptisch-Turkse Duitser, hier geruime tijd. Door geheel Bagamoyo vindt u sporen die met het roerige verleden en de slavenhandel te maken hebben. Zo kunt u een stukje van het pad uitlopen waarlangs de karavanen de stad inkwamen en verlieten. Verder kunt u veel over die periode te weten komen in het museum dat behoort bij de gebouwen van de rooms-katholieke missie. Boven de deur van de Livingstone Church (Livingstone Tower, Livingstone Chapel), dat deel uitmaakt van het complex, kunt u lezen dat de gebalsemde stoffelijke resten van deze zendeling en ontdekkingsreiziger, maar ook fervent voorvechter van afschaffing van de slavernij, in dit gebouw werden bewaard in afwachting van het transport naar Zanzibar en later naar Engeland. Behalve voor het verzamelen van wetenswaardigheden is het complex, ook zonder dat u zich in de geschiedenis verdiept al een bezoek waard. In de gehele omgeving vindt u herinneringen aan de inspanningen van de missie en krijgt u een goede indruk waartoe deze in staat was.

Vanuit Bagamoyo kunt u naar Kaole gaan, zo’n 5 kilometer zuidelijk van de plaats. U kunt gaan lopen en genieten van de prachtige omgeving. Kaole was de naam van een van de vroegste nederzettingen in dit gebied en de oudste sporen gaan terug tot het jaar 622. Reeds in 740 was er sprake van een moslimgemeenschap. De ruïnes van het plaatsje, de moskeeën en de langs de gehele kuststrook voorkomende zuilgraven zijn hier bijzonder goed bewaard gebleven. Het dorp had maximaal enkele honderden inwoners, meest vissers. In de 14e eeuw hebben er ook Chinezen gewoond, echter niet binnen het dorp, maar aan de rand ervan. Opgravingen hebben veel potscherven van Chinese herkomst aan de oppervlakte gebracht. In het museum van Dar es Salaam vindt u er een uitgebreide verzameling van terug. Kaole moest worden verlaten doordat de zee stukken land afsloeg. Het was daardoor niet meer mogelijk om met een boot vanaf die plaats zee te kiezen en de bevolking verhuisde naar Bagamoyo. De laatste bewoners verlieten het dorp pas aan het einde van de jaren vijftig van de 20e eeuw. Bagamoyo is gemakkelijk te bezoeken vanuit Dar es Salaam, openbaar vervoer brengt u erheen over slechte wegen.

Vreemd genoeg en min of meer uniek in Tanzania, wordt u er overal gewaarschuwd attent te zijn omdat vandalen het op uw rijkdom gemunt zouden hebben. Zowel aan het strand als bij de ruïnes van Kaole, in het dorp en zélfs op het terrein van de missie wordt u aangeraden om niet alleen op stap te gaan en uw bezittingen niet al te opzichtig te tonen.