Dankzij de geïsoleerde ligging is Rodrigues authentiek gebleven. Het lag ver van de gebruikelijke handelsroutes tussen Europa en Azië en kreeg in de tijd van de ontdekkingsreizen veel minder aandacht dan de andere Maskareense eilanden. In officiële stukken uit de koloniale tijd wordt Rodrigues zelfs zelden genoemd. Ook de moderne tijd lijkt geen grip op dit kleinood te hebben – er heerst nog een landelijke rust. Meer nog dan Mauritius heeft het een echt ‘eilandgevoel’. 

Drukke wegen en hoogbouw zijn er onbekend en zelfs de hoofdstad Port Mathurin heeft meer weg van een slaperig dorp dan van een stad. Veel strandvertier heeft het eiland ook niet, mondaine hotels evenmin maar wel een charmante, gastvrije bevolking. De mensen nemen overal de tijd voor. Zelfs hun creools klinkt langzamer dan op Mauritius. Na een paar dagen ga je als bezoeker zelf ook terug naar de eerste versnelling en dein je mee in de relaxte en ongecompliceerde levensstijl van de Rodriguanen.

Een vlucht van anderhalf uur brengt je van Plaissance Airport naar het heuvelachtige Rodrigues, 574 km ten noordoosten van Mauritius. Zodra het vliegtuig de daling inzet is goed te zien hoe het eiland geheel is omringd door een verbijsterend mooie lagune, met 200 km2 een van de grootste van de Indische Oceaan. Onaangetast door vervuiling biedt het koraalrif eromheen spectaculaire duik- en snorkelmogelijkheden. Er zijn wandelpaden langs prachtige, ongerepte stranden, een paar spannende grotten en er is een groot reservaat waar ruim honderd reuzenschildpadden zijn ondergebracht.

Toerisme op Rodrigues

Rodrigues staat te boek als ‘het vergeten eiland’, de verwaarloosde Assepoester van de Indische Oceaan. Toch komen er jaarlijks 60.000 bezoekers (uit Nederland circa honderd en uit België enkele tientallen), veel meer dan de hele eilandbevolking bij elkaar. Rodrigues mag nog onbekend zijn bij westerlingen, inwoners van Réunion en Mauritius komen er graag voor een lang weekend of een korte vakantie. Zij spreken allemaal liefdevol over deze onbedorven plek die in al zijn eenvoud perfect is voor rustzoekers.

Duiken, wandelen en excursies naar kleinere eilanden zijn de voornaamste activiteiten. Ook over de (eenvoudige) accommodaties tonen de meeste mensen zich positief, vanwege de goede sfeer en het hartelijke ontvangst. Pas in de jaren tachtig van de 20e eeuw ging het eerste guesthouse open, in 1990 de eerste twee hotels. Verwachtingen ten aanzien van het toerisme zijn hooggespannen. Het vliegveld is gemoderniseerd en er wordt met beleid gebouwd aan nieuwe hotels en dergelijke. De verwachte groei bleef vooralsnog echter achter, door de wereldrecessie en de gestegen prijzen van de vliegtickets naar Rodrigues.

Kop en staart

Rodrigues heeft net als Mauritius en Réunion een vulkanische oorsprong maar is veel jonger. Het eiland is opgebouwd uit basaltlagen, in het westen bedekt door een groot kalksteenplateau: Plaine Corail. Vanuit de ruimte gezien ziet Rodrigues er uit als een vis, de kop aan de oostkant, de staart aan de westkant. Tussen kop en staart loopt een centraal heuvelgebied, de ruggengraat van het eiland. Vanaf het vliegveld in het westen volgt de hoofdweg al stijgend en dalend deze centrale bergrug.

Steile hellingen komen bij de oost- en zuidkust direct uit bij zee of lopen glooiend af in het vlakkere westen. Vanaf het hoogste punt bij Mont Limon (393 m) zijn goed de uitgesleten ravijnen te zien, kreken, verlaten stranden en dorpen die alleen bereikbaar zijn via slingerende zandweggetjes. Aan de randen van het eiland liggen vissersboten te drogen op zandbanken tussen mangroves die een groot deel van de kust omzomen.

De tinten van het landschap veranderen mee met de seizoenen en contrasteren mooi met het steeds wisselende kleurenpallet van de lagune. Hoe hoger de zon staat, hoe intenser de kleuren. In droge tijden zijn de heuvels bruin en stoffig, wanneer het heeft geregend springen talloze tinten groen in het oog, van gras, struiken, palmen, fruitbomen en kleine stukken bos. Daartussen vlekken bruin en zwart van grazende koeien en het wit van de huizen. De daken zijn vaak gemaakt van rode of lichtblauwe geschilderde golfplaten.

Afrikaanse voorouders

Wat meteen opvalt op Rodrigues is dat er voornamelijk creolen wonen. De inwoners stammen af van Afrikaanse slaven, hun Franse meesters en mogelijk Engelse soldaten en ambtenaren. (De Britten gebruikten Rodrigues als uitvalsbasis bij de bezetting van Mauritius). Portugezen en Hollanders deden Rodrigues al eerder aan maar Franse boeren waren officieel de eerste permanente bewoners. Waarschijnlijk leefden er toen al gevluchte slaven uit Mauritius. Na afschaffing van de slavernij vonden ex-slaven van het hoofdeiland hier werk in de visserij, landbouw of veeteelt. In tegenstelling tot het hoofdeiland waren er geen grote plantages en werden er nooit Indiase contractarbeiders binnengehaald.

Het grootste deel van de eilandbewoners is rooms-katholiek. Er leven ook een paar moslim- en hindoefamilies en een handvol Chinese inwoners beheert de detailhandel in Port Mathurin. Dat Rodrigues een jonge bevolking heeft is goed te zien in de loop van de middag. Dan gaan de scholen uit en zwermen groepjes kinderen in schooluniform uit over de wegen, rugzakje op, de meisjes met vlechten in het haar. Het aantal inwoners is sinds 1970 bijna verdubbeld.

Landbouw, veeteelt en visserij

Rodrigues heeft een samenleving van boeren, herders en vissers. De boeren, montagnards genoemd, verbouwen bonen, maïs, aardappels en andere gewassen op terrassen in de heuvels waar ook het vee vrij rondloopt. Deze stukken grond worden gehuurd van de staat die voor 90% eigenaar is.

De boeren hebben geen gemakkelijk leven op de arme, droge grond. In goede jaren worden uien, knoflook, bonen, bananen en vee geëxporteerd evenals chilipepers en limoenen, artikelen die geliefd zijn op Mauritius. Ook honing is dankzij overheidssubsidies een veelbelovend exportproduct. Maïs (voorheen op 50% van de landbouwgrond) verliest aan belang en maakt plaats voor rijst. Veel Rodriguanen oogsten fruit en groenten uit eigen tuin en hebben een paar mollige kippen of kalkoenen, een geit en een varken rondlopen.

Visserij is een andere belangrijke activiteit. De driehoekige zeilen van de pirogues vormen een vertrouwd beeld in de lagune. Fulltime vissers (20% van de beroepsbevolking) werken kleinschalig met traditionele methoden binnen een coöperatie die voor distributie zorgt. Een deel van de vangst wordt gezouten en geëxporteerd. En dan zijn er nog een paar duizend mensen die af en toe een hengel uitslaan (overbevissing dreigt). Veel vissers hebben behalve Afrikaans ook Europees bloed. Zij worden reds genoemd en sommigen hebben blauwe of groene ogen.

Industrie heeft Rodrigues nauwelijks (visverwerking), bijna alle consumptiegoederen moeten worden geïmporteerd. De lage lonen trokken wel investeerders maar problemen met infrastructuur en watertekorten stagneren de groei van deze sector. Dankzij de groei van het toerisme leven wel ambachten en kunstnijverheid op. Vooral mandenmakers doen goede zaken. Veel mensen hebben meer dan één baan om het hoofd boven water te kunnen houden. Jongeren voelen niet veel voor een leven als boer of visser. Zij zoeken liever werk bij de overheid of in de toeristische dienstverlening.

Zwart schaap

De bevolking van Rodrigues voelt zich ‘anders’ dan de inwoners van het moederland, zo anders dat ze collaboreerden met de Britten toen deze zich in 1810 meester maakten van Mauritius. Bij het referendum van eind jaren zestig stemden de Rodriguanen ook massaal tégen onafhankelijkheid van Groot-Brittannië. De onafhankelijkheid kwam er toch (de Rodriguanen lieten koppig nog een jaar de Britse vlag wapperen), waarmee Rodrigues een gelijkwaardig district werd binnen de Republiek Mauritius maar in allerlei opzichten ondergeschikt bleef aan het moedereiland.

De creoolse bevolking voelde zich achtergesteld bij het door Indiërs gedomineerde Mauritius. Zij voelden meer affiniteit met de bevolking van de Seychellen. Economische en sociale achterstand vormden een voedingsbodem voor een sterke politieke beweging voor meer zelfstandigheid. In 1976 werd op Mauritius het Ministerie van Rodrigues opgericht waarmee de bevolking meer zeggenschap over eigen zaken kreeg. Velen wilden nog een stap verder gaan.

Gedeeltelijk zelfstandig

In 2002 was het zo ver: Rodrigues kreeg een eigen parlement (Rodrigues Regional Assemly), bestaande uit achttien zetels plus een voorzitter. De leden komen iedere dinsdag samen en kunnen wetsvoorstellen doen. Wanneer deze worden aangenomen, moeten ze nog wel door het Mauritiaanse parlement worden goedgekeurd.

De Rodriguanen zijn erg trots op hun land en op hun identiteit. Veel mensen verlieten het eiland in de jaren zeventig om het harde leven te ontvluchten. Zij die Rodrigues trouw bleven voelen zich sterk verbonden met het eiland en met elkaar. Het zijn mensen zonder pretenties, met een groot saamhorigheidsgevoel.

Folklore

Dans en muziek vormen een essentieel onderdeel van de eilandcultuur. Mauritius en Rodrigues delen de séga maar die van Rodrigues heeft een sneller ritme en kent geheel eigen varianten waarin Europese invloeden merkbaar zijn. Zo is er de séga kordéon, begeleid door diatonische accordeons. Dit instrument kwam in de 19e eeuw met Bretonse zeelui mee en werd toegestaan door de kerk, in tegenstelling tot de traditionele trommels.

Ook voor varianten van de wals, quadrille, mazurka en de polka draaien de eilanders hun hand niet om, dansen die in Europa al bijna vergeten zijn. Vroeger organiseerde men bals in het weekend, traditionele dansbijeenkomsten. Deze traditie verdween enige tijd maar herleeft. Op zondagmiddag gaan jong en oud weer naar afgesproken plaatsen in Port Mathurin of Anse aux Anglais (Le Récif) om een paar uur te dansen. Als het erg gezellig is gaat het feest tot in de avond door. Deze Grande Soirée Dansante wordt op handgeschreven affiches aangekondigd.

Feestdagen

De Rodriguanen storten zich vol overgave in een paar grote festivals.

Accordeondag op 15 augustus is een hele populaire feestdag. Tientallen accordeonisten, verenigd in de Accordeonvereniging komen op deze dag samen om muziek te maken. Grote bevorderaar van de accordeonmuziek is Benjamin Gontran. Hij leidt de groep Racines en woont in het huis met de blauwe luiken in Port Mathurin.

In december wordt het Festival Kréol gevierd. Dan worden podia opgebouwd waar artiesten optreden en er zijn allerlei markten met kunstnijverheid en lekkere hapjes.

De jaarlijkse regatta vindt ook plaats in december of januari. Vissers hijsen hun mooiste zeilen en houden wedstrijden met hun wendbare pirogues langs de zuidkust. Ook het publiek is in staat van opwinding en moedigt de deelnemers aan vanaf het strand. Na afloop is er een barbecue voor iedereen.

Groots gevierd is het nieuwjaarsfeest dat begint op 31 december en een week duurt. De bevolking danst, drinkt, bezoekt familie en geniet van uitgebreide maaltijden. Hoogtepunt van de week is een groot afsluitend dansfeest op 8 januari.

Octopus, pepers en limoenen

De kracht van de keuken van Rodrigues ligt in de versheid van de ingrediënten. Of je nu vlees, groenten, fruit of vis eet, alles komt rechtstreeks uit zee, van het land of uit de achtertuin. Net als op Mauritius is de creoolse rougaille een veel terugkerend ingrediënt en staat vis centraal.

Specialiteit van het eiland is de ourite (octopus). Deze wordt gegrild, gebakken, gestoofd of verwerkt in pittige curry’s waarin ze zich volzuigen met de smaken en geuren van kruiden en specerijen. De vrouwen van Rodrigues vangen deze dieren bij hoogtij, wadend door de lagune met een foëne, een twee meter lange gevorkte stok waarmee ze de dieren aan de haak slaan. Voorheen zag je de inktvisjes overal langs de kust op rekken te drogen hangen maar vanwege het milieuonvriendelijke karakter van de octopusvangst is de traditie tanende. In plaats daarvan hangen nu versgedraaide worstjes op de daken te drogen, naast de maïskolven.

Kippen-, kalkoenen- en eendenvlees van Rodrigues heeft veel smaak doordat het pluimvee in alle vrijheid kan rondscharrelen voordat ze in de stoofpot belanden. Uien, tamarinde, chilipepers, limoenen, citroenen maar ook tomaten en onrijpe papaja’s vormen de basis van geurige satini’s (chutneys), verrukkelijk als bijgerecht. De chilipepers van Rodrigues’ bodem zijn beroemd in heel Afrika en gewild als souvenir. Dat men op Rodrigues de chili serieus neemt blijkt: je komt ze werkelijk overal tegen, tot in flessen rum toe. Op de zaterdagmarkt in Port Mathurin staan vele kramen volgepakt met potten ingemaakte pepers en flessen met pepersauzen in fel oranje, geel en groen. De saus wordt gemaakt door pepers fijn te malen met knoflook, gember, citroen en azijn. Door alleen al aan de inhoud te ruiken springen de tranen je in de ogen.

De eveneens lokaal gekweekte limoenen die ingemaakt verkocht worden als archards limon, piment limon en limon tamouric, vormen ook al zo’n aangename aanslag op de smaakpapillen. De honing van Rodrigues is juist zacht van smaak en won al tweemaal een prijs bij een honingwedstrijd in Groot-Brittannië. Een bekend Rodrigueriaans toetje is tourte Rodriguaise, een taartje met kokos en kaneel. Ook mango’s, zoete aardappels, bananen, maïs en cassave worden in desserts verwerkt.

Natuurbescherming

Rodrigues heeft te lijden van bodemuitputting en droogte. Even leek het erop dat de natuur ten dode was opgeschreven maar in de 21e eeuw wordt de bescherming van flora en fauna flink aangepakt, het gaat de goede kant op.

Projecten van de Mauritius Wildlife Foundation ter bescherming van vogels en flora lopen ook op Rodrigues en de overheid heeft strikte regels opgesteld voor de bouw van nieuwe hotels en dergelijke. Dit is van belang om het kwetsbare ecosysteem van het eiland niet te ruïneren. Uiteindelijk profiteert niet alleen de natuur van deze maatregelen maar ook de eilandbewoners die ervan afhankelijk zijn.

Bij zijn ontdekking in de 16e eeuw was Rodrigues bedekt met subtropisch woud. In verhalen uit die tijd is te lezen hoe honderden grote schildpadden het eiland bevolkten. Het woud verdween en schildpadden leven alleen nog in het reservaat maar in het wild komen ook nog een paar bijzondere diersoorten voor: de Rodrigues fruitvleermuis en twee vogelsoorten (Rodrigues warbler en Rodrigues fody). Van deze zeldzame dieren waren enkele decennia geleden nog maar een paar paartjes over. Beschermingsprogramma’s en vooral herbebossing brachten deze aantallen omhoog.

Naast een paar kleine beschermde gebiedjes zijn er twee grotere natuurreservaten op het eiland. Het Grande Montagne-reservaat (25 hectaren hoogland) en het François Leguat-reservaat (19 hectaren laagland) werden ontdaan van onkruid en ongedierte en beplant met endemische soorten. Doel van de reservaten is het behoud van de zeldzame soorten en herstel van primair bos. Er is een kwekerij en genenbank in Solitude (MWF Forestry Quarters) waar materiaal wordt vermeerderd en gedocumenteerd. Planten die het hier goed doen worden uitgezet in de reservaten. Daar hebben ze een betere kans op overleven dan in het wild.

De vogelrijke satellieteilandjes Cocos en Sables vormen samen ook een reservaat. Shoal Rodrigues en enkele andere NGO’s maken zich hard voor de bescherming van het zeeleven rond Rodrigues.

Vleermuizen

De vleermuizen van Rodrigues brengen hun dagen door in de hoogste takken van oude (mango)bomen bij Cascade Pigeon, een bosrijke vallei vier kilometer buiten Port Mathurin. Tegen zonsondergang vliegen ze uit en gaan op zoek naar voedsel: fruit en nectar van bloemen. De Rodrigues vleermuis is licht- tot chocoladebruin van kleur met een lichtere kleur borst en een pluk blonde vacht op de kop. De kop heeft een lange, vosachtige snuit, ovale oortjes en grote ronde ogen waarmee het dier uitstekend kan zien. In tegenstelling tot veel andere vleermuissoorten oriënteert deze soort zich niet met behulp van radargolven maar op het gezicht.

Volwassen vleermuizen krijgen in het wild één jong per jaar. Dit maakt het een kwetsbare diersoort. Ook wanneer er cyclonen over het eiland razen hebben deze dieren het moeilijk. Ze raken gedesoriënteerd en vallen uit de lucht, een zekere dood tegemoet. Dit gebeurde bij cycloon Kalunde in 2003 waarbij een paar duizend vleermuizen omkwamen. Met hulp van de MWF werd de stand weer op peil gebracht.

Mangroves

Met hun labyrint van wortels zorgen mangroveplanten voor balans tussen zout en zoet, tussen lucht en water. Ze vormen een belangrijke schakel in de voedselketen en een onmisbare kraamkamer voor alles wat in de lagune en de oceaan leeft. Bovendien voorkomen ze erosie van de kust. Van dit alles was men zich in de 19e eeuw niet bewust. Als onderdeel van een groots antimalariaprogramma vernietigden de Britten de mangrovebossen van Mauritius en Rodrigues.

De overheid van nu is ver gevorderd met het herstel van deze bossen aan de noordwest- en zuidoostkust. Dit is van belang voor het op peil houden van de visstand, waarvan Rodrigues afhankelijk is.