De meerderheid van de bevoling van de Sandžak is moslim en veel inwoners identificeren zich meer met Bosnië dan met Servië. Ook de architectuur ziet er anders uit dan in de rest van Servië. Als eerste vallen de witte minaretten die overal tussen de groene heuvels omhoog steken op. Ook de woonhuizen, herbergen en badhuizen geven een oriëntaalse touch aan steden als Novi Pazar en Prijepolje. Zelfs de moderne “Joegoslavische” architectuur lijkt te verwijzen naar de cultureel-historische achtergrond van dit gebied. Maar ook de christelijke erfenis is zeer aanwezig. Twee van de belangrijkste en mooiste kloosters van Servië staan in de Sandžak: Sopocani en Ðurdovi stupovi.

Nova Varoš, Zlatar en Uvac

Een goed uitgangspunt om de prachtige natuurgebieden Zlatar en Uvac te ontdekken is het plaatsje Nova Varoš. Dankzij een subsidie van de Europese Unie timmert de gemeente behoorlijk aan de weg als het gaat om toeristische infrastructuur. Voorlopig heeft de schoonheid van het gebied hier nog niet onder te leiden gehad. Behalve een kerk, een moskee, een mooie bibliotheek en een kop koffie is er in Nova Varoš zelf niet veel te doen. Bij de toeristeninformatie kunt u een gids regelen voor de natuurgebieden.

Het meanderende riviertje de Uvac stroomt door een spectaculaire kloof. Door stuwdammen zijn verschillende meren en meertjes ontstaan, waarvan Radoinjsko de mooiste is. In het gebied broedt een grote kolonie vale gieren. Er is niet eens heel veel geluk voor nodig om deze karakteristieke vogels van redelijk dichtbij te bekijken. Er zijn verschillende uitzichtposten met verrekijkers ingericht. Een gids kan u met een Russische terreinwagen tot diep in het gebied brengen, zowel vanuit Nova Varoš als vanuit het plaatsje Sjenica aan de andere kant van het gebied. Met een normale auto zijn veel wegen in het natuurreservaat slecht begaanbaar. Als u met eigen vervoer bent, kunt u het beste vanaf Sjenica de weg richting Invanjica nemen. Na ongeveer zes kilometer gaat u links, vlak na een meerste. Deze onverharde weg is slecht begaanbaar, dus u kunt er ook voor kiezen vanaf hier te lopen. Houd bij de eerste splitsing links aan. Na een paar honderd meter komt u bij een kleine camping bij een meertje. Daar kunnen ze u precies vertellen hoe u de kloof kunt bereiken. Dit is wel een paar uur lopen.

De Zlatar bergrug ligt grofweg tussen Nova Varoš, Prijepolje en Sjenica. Er zijn verschillende gemarkeerde wandelroutes en volop mogelijkheden voor private accommodatie. De op sommige kaarten als hoofdverbinding aangegeven weg tussen Prijepolje en Sjenica is nauwelijks voor gewone auto’s begaanbaar. U doet er dus verstandig aan altijd via Nova Varoš te rijden.

Prijepolje

“Stad van rivieren”, noemt Prijepolje zichzelf graag. Midden in de stad mondt de Mileševa in de Lim uit en in de directe omgeving zijn overal beekjes, beken, watervallen en bronnen. De Lim is een wilde stroom en daardoor geschikt voor raften. Aan de jaarlijkse regatta doen rafters uit Bosnië-Herzegovina, Montenegro en Servië mee. Net als het stroomafwaarts gelegen Priboj, ligt Prijepolje immers vlakbij het drielandenpunt. Net als eigenlijk overal in West-Servië, zijn de bergen in de omgeving van Prijepolje adembenemend. Ook hier is – met financiële hulp van USAID – aardig wat gedaan om het plattelandstoerisme te bevorderen. In dorpen als Sopotnica, Kamena Gora, Milakovici en Jabuka zijn verschillende vakantiehuisjes, appartementen of kamers te huur. Natuurlijk kunt u prachtige wandelingen maken op gemarkeerde paden, maar ook paragliders en mountainbikers kunnen aan hun trekken komen.

Voor Serviërs en toeristen is Prijepolje vooral beroemd door het klooster Mileševa, en dan met name vanwege één fresco. In de kerk, die in 1235 werd gebouwd, is een prachtige muurschildering van een witte engel te zien. De architectuur van het klooster is typisch voor de Raška-school. De klokkentoren is echter uit de negentiende eeuw. Vanaf het klooster kunt u na een klim van ongeveer drie kwartier de kleine middeleeuwse burcht bereiken. Deze prachtige wandeling is echt een aanrader, maar doe het niet op het heetste moment van de dag. Vlak onder de burcht staan een paar huizen en de beeldige Hisardzik moskee. De moskee zou over een vierhonderd jaar oude koran te beschikken, maar deze is niet voor publiek te zien.

Het centrale plein van Prijepolje heet “Broederschap en Eenheid” en dat is wel exemplarisch voor een stadje dat een beetje in het verleden is blijven hangen. Prijepolje bruist nog niet, maar wel is er de laatste jaren veel veranderd. Vijf jaar geleden was nog niet eens een ansichtkaart te koop, terwijl de toeristeninformatie nu over een uitgebreid arsenaal aan kleurrijke folders en een mooie website beschikt. Interessante historische gebouwen zijn de sahat kula, oftewel Osmaanse klokkentoren, de Ibrahimpaša moskee en het negentiende-eeuwse Salihbegovic-huis.

Novi Pazar

De hoofdstad en het culturele hart van de Sandžak, Novi Pazar, is de meest oriëntaalse stad van Servië. Dit is het centrum van de islamitische cultuur in het overwegend christelijke land. Al van verre is het stadje te herkennen aan de vele slanke minaretten, die boven de rest van de bebouwing uitsteken. Direct aan de rivier ligt iets verhoogd de Osmaanse vesting van Novi Pazar. Deze is minder spectaculair dan de burchten van andere Servische steden, niet in de laatste plaats omdat deze niet op een heuvel hoog boven de stad uittorent. De vesting doet nu dienst als stadspark en er is een café in gevestigd.

Onder de vesting ligt het handelscentrum. Aan Karadic-straat en de smalle zijstraatjes zijn de winkeltjes, werkplaatsen en koffiehuizen aaneengeregen in de typisch Osmaanse stijl, zoals we die ook kennen uit Sarajevo of Istanbul. Aan éen van die zijstraten zijn de ruïnes van een Turkse hamam (badhuis) terug te zien. Even verderop staat de zestiende-eeuwse Altum Aem-moskee.

Aan het plein aan de andere kant van de rivier staat een oude han (herberg), die nog steeds dienst doet als hotel. Op de begane grond is een zaal waar vaak bruiloften worden gehouden en een gezellig koffiehuis. Aan de herberg lijkt de laatste paar eeuwen niet veel te zijn gemoderniseerd, dus de kamers voldoen niet aan de eisen van de moderne toerist. Voor wie op een kleiner budget reist of zich terug wil wanen in de Osmaanse tijd is het best een aardige optie om te overnachten. Bedenk wel dat de kamers zeer klein zijn, de bedden niet al te best en het sanitair niet altijd schoon is. Een architectonisch hoogstandje uit een hele andere periode is ook een hotel. Vrbak is het beste voorbeeld van de voor Novi Pazar zo typische sociaal-realistische architectuur uit de Joegoslavische tijd met een oriëntaals tintje. Novi Pazar ligt aan de oever van de Raška ingebed tussen de bergketens Golija, Kopaonik en Rogozna. Op de hellingen rondom de stad worden boomgaarden afgewisseld met fris groene weiden. In de directe omgeving van de stad, kunt u drie van de belangrijkste monumenten van Servië bezichtigen.

Petruskerk

Een van de absolute hoogtepunten van een reis naar Servië is de Petruskerk. De kern van de huidige kerk stamt vermoedelijk uit de negende eeuw en in de twaalfde eeuw is hier een laag omheen en bovenop gebouwd. Koning Stefan I Nemanja kreeg hier volgens de Griekse ritus zijn tweede doop. In de twaafde eeuw vonden hier twee belangrijke synoden plaats. Op de eerste werd besloten de Bogomielen te verdrijven en op de tweede deed Stefan Nemanja afstand van de troon ten gunste van zijn zoon. Bij renoveringswerkzaamheden in de twintigste eeuw werd een illyrisch-Griekse schat vol met goud en barnsteen ontdekt.

Wie het piepkleine kerkje binnenkomt, kan bijna niet anders dan onder de indruk zijn van de mystieke sfeer. Een schilderachtig kerkhof met eeuwenoude grafstenen omgeeft het kerkje. Als de deur niet open staat, kunt u de sleutel van het kerkje ophalen bij de oude buurvrouw.

Ðurdovi stupovi

Vanaf de Petruskerk is het klooster Ðurdovi Stupovi al te zien en te voet te bereiken via een breed pad omhoog. Met de auto moet u even omrijden via de hoofdweg. In de twaalfde eeuw had Stefan Nemanja de opdracht gegeven dit klooster boven op de heuveltop te bouwen. Enkele stukken muur die in de loop der eeuwen zijn ingestort, zijn nu vervangen door glazen platen, wat een beetje vervreemdend overkomt. Op de stukken muur die nog wel overeind staan, zijn enkele prachtige fresco’s te zien.

Sopocani

Zestien kilometer ten Westen van Novi Pazar staat een nog veel belangrijker en ook beter bewaard gebleven klooster. Sinds 1961 staat het op de werelderfgoedlijst van UNESCO, voornamelijk vanwege het unieke karakter van de fresco’s. Ze representeren een hoogtepunt van Servische middeleeuwse religieuze kunst. In de dertiende eeuw stichtte koning Uroš I van de Nemanjic dynastie het klooster als mausoleum voor zichzelf en zijn familie. Het klooster overleefde de Osmaanse overheersing al was het in verval geraakt. Dankzij twee grote restauraties in de twintigste eeuw is het klooster voor het nageslacht bewaard gebleven. Zeventig procent van de fresco’s is nog in orginele staat. Religieuze fresco’s worden afgewisseld met schilderingen die het leven van de Nemanja familie representeren. Zo is bijvoorbeeld Stefan Nemanja met zijn raad en overbrenging van zijn lichaam naar het klooster van Studenica verbeeld.

Onderweg naar Sopocani komt u langs Stari Ras. Dit was de oude hoofdstad van Raška, het middeleeuwse Servische koninkrijk. Meer dan ruïnes is er niet van de stad overgebleven. Deze zijn alleen te voet te bereiken.

Verder naar het westen, op weg naar Sjenica, passeert u de fascinerende hoogvlakte Plešter. Dit is één van de meest onherbergzame gebieden van Servië.