De Portugese adel, bevreesd voor de invloed van Inés en haar Spaanse raadsheren, wist koning Alfonso, de vader van Pedro, over te halen de toekomstige koningin te laten vermoorden. Dat gebeurde op 7 januari 1355. Toen Pedro het ontzielde lichaam van zijn geliefde aanschouwde, ontstak hij in woede en kwam in opstand tegen het Portugese koningshuis.

Slechts met veel pijn en moeite kon een burgeroorlog worden voorkomen. Twee jaar later erfde Pedro de troon van zijn vader en nam vervolgens bloedig wraak op de moordenaars van zijn geliefde, met wie hij postuum was getrouwd.

De legende wil dat daarvoor het lijk van Inés werd opgegraven en in een bruidsjurk gehesen, waarna het al danig aangetaste lichaam een door Pedro afgedwongen eerbetoon in ontvangst nam van de ontstelde Portugese adel. Haar definitieve rustplaats bevindt zich in het klooster van Alcobaça waar zes engelen haar rijkversierde graftombe dragen. Dit koningsdrama bleek een niet aflatende inspiratiebron voor troubadours en poëten, zoals de beroemde 16e-eeuwse Portugese dichter Camões.

De gefrustreerde Pedro voerde daarna gedurende tien jaar een gruwelijk bewind waarbij hij rechter en beul tegelijk was en met zichtbaar genoegen zijn bijnaam ‘de wrede’ droeg. Maar wie het zwaard heft zal er door getroffen worden, zo staat geschreven. Koning Pedro kwam dan ook op een even gewelddadige wijze om het leven.

Daarop besteeg zijn zoon Fernão I (1367-83) de Portugese troon. Fernão erfde een land waar door de strenge hand van zijn vader orde en rust heerste en ook een zekere welvaart. De scheepsbouw had een grote vlucht genomen en daarmee ook de overzeese handel.

Oorlog met Spanje

De nieuwe Portugese koning was echter een slecht diplomaat. Hij kwam al snel in conflict met de Castiliaanse koning Enrique I. Bij de vrede van Alcoutim in 1371 moest de fors gebouwde en baardige Fernão beloven met de dochter van zijn machtige buurman te trouwen, opdat beide koningshuizen ook in de toekomst met elkaar verbonden zouden blijven.

Fernão kwam echter zijn belofte niet na en trouwde met een Portugese dame. Wel een van stand, maar toch. Tegelijkertijd knoopte hij bij wijze van levensverzekering nauwe banden aan met Engeland, de aartsrivaal van Castilië. De Spanjaarden waren des duivels en een snelle veldtocht bracht hen in 1372 voor de poorten van Lissabon.

De in het nauw gedreven Fernão werd gedwongen zijn dochter Beatriz uit te huwelijken aan de nieuwe Castiliaanse koning Juan I. Ook werd afgesproken dat een eventuele zoon uit dit huwelijk de Portugese troon zou erven.

Toen Fernão echter in 1383 stierf, was hij wel vader maar niet van een zoon. Daarop eiste Castilië de Portugese troon op. De Portugese adel vertegenwoordigd in de curia regis, de koninklijke adviesraad, schoof echter de invloedrijke heer van Avis als koning João I naar voren. Als antwoord trakteerde Castilië de nieuwe Portugese koning op een veldtocht, maar de Spaanse legers werden op 14 augustus 1385 bij Aljubarrota verrassend verslagen.

De Portugezen kregen tijdens deze beslissende slag steun van Engelse boogschutters en lansiers, hulp die in 1386 werd bezegeld met het Verdrag van Windsor. Deze alliantie werd destijds voor ‘eeuwig’ gesloten en geldt waarschijnlijk nog steeds – historici hebben tot nu toe in de archieven geen opzegging van dit traktaat teruggevonden.

Voor alle zekerheid trouwde de Portugese koning ook nog met de Engelse prinses Filippa van Lancaster. En zo snel als maar mogelijk was werd hun dochter, prinses Isabella, uitgehuwelijkt aan Filips de Goede.

Hierdoor wist het Portugese koningshuis zich niet alleen door Engeland maar ook door Vlaanderen gesteund. Aldus gewapend tegen de opdringerige buurman Castilië, begon Portugal aan het realiseren van zijn eigen expansionistische dromen. Het land zou in de 16e eeuw uitgroeien tot een van de belangrijkste zeevarende naties ter wereld.