Gaat u per boot een van de havens in Duitsland of Oostenrijk bezoeken, dan is het van belang dat u uw paspoort of identiteitsbewijs meeneemt.

Kreuzlingen

Kreuzlingen (18.000 inwoners) ligt bij het punt waar de Rijn de Bodensee verlaat. De grens tussen het Zwitserse Kreuzlingen en de Duitse stad Konstanz loopt dwars door de bebouwde zuidoever van de Rijn. De St. Ulrichkerk uit 1650, onderdeel van een voormalig klooster van de orde van SintAugustinus, heeft een bezienswaardig interieur uit 1760. U kunt hier een rijk rococoplafond bezichtigen van de hand van de schilder Franz Hermann en een koorhek in dezelfde stijl. In een van de kapellen bevindt zich een uitbeelding van het lijden van Christus op de berg Golgotha en de Olijfberg (Jeruzalem) met honderden houten beelden. Een Tiroolse houtsnijder heeft in de eerste helft van de 17de eeuw achttien jaar aan de beeldengroep gewerkt. In Kreuzlingen kunt u tevens een bezoek brengen aan het Brandweermuseum en het Telefoon, Telegraaf en Radiomuseum. Ten noorden van de stad ligt het dierenpark Seeburg.

TOERISTENINFORMATIEKANTOOR: Hauptstrasse 1A, CH8280 Kreuzlingen.

BOOTVERBINDINGEN: Met Schaffhausen (reistijd: 3 uur 15 min.); zie onder bootverbindingen Untersee. En met Radolfzell (Dtsl.; overstappen in Reichenau en soms in Ermatingen; reistijd van Reichenau naar Radolfzell: 45 min.).

Konstanz

Bezoekers van Kreuzlingen kunnen een uitstapje maken naar de Duitse stad Konstanz, met 70.000 inwoners de grootste stad aan de Bodensee.

Kathedraal

Tussen de Rijnbrug en het centrale stadsdeel Markstatte staat de Unsere Liebe Fraukathedraal, een kathedraal die verschillende keren is verbouwd. Men treft er Romaanse bogen aan in het schip, gotische reliëfs bij de hoofdingang en gebrandschilderde ramen en orgelversieringen uit de Renaissance. In de kathedraal kwam van 1414 tot 1418 het Concilie van Konstanz bijeen, dat Johannes Hus tot de brandstapel veroordeelde.

In het Konzilsgebaude, het 14de-eeuwse Kaufhaus aan de haven, koos het Concilie in 1417 paus Martinus v, die het pauselijk gezag na het Westers Schisma wist te herstellen. Dezelfde paus keurde in 1425 de stichting van de universiteit van Leuven goed. In de kathedraal staat in de MauritiusRotunde een graf uit ca. 1280, een twaalfhoekig bouwsel met veel beelden en een nagebouwd graf van Christus. Een laatgotische wenteltrap, de Schnegg (Slak), leidt naar een crypte; de aanwezige schilderingen met afbeeldingen uit het Oude en Nieuwe Testament behoren tot de weinige kunstwerken die de beeldenstorm in Konstanz hebben overleefd.

Ferdinand Graf von Zeppelin

De stad heeft nog verscheidene andere kerken en bezienswaardige gebouwen en huizen. Voorbeelden zijn: het Altes Rathaus (1484), het Neues Rathaus (1592), het Haus zur Kunkel (met in het interieur 13de-eeuwse wandschilderingen betreffende de linnenweverij), en het Zeppelinhaus met schilderingen op de gevel. Ferdinand Graf von Zeppelin, de pionier van het gelijknamige luchtschip, werd in 1838 in Konstanz geboren. Op twintigjarige leeftijd nam hij dienst in het Pruisische leger; gevolgd door een stationering als militair observator in de Verenigde Staten. Na zijn pensionering ais brigadegeneraal raakte hij geobserdeerd door ballonvluchten en begon hij zelf luchtschepen te vervaardigen. Ondanks veel tegenslagen lanceerde Ferdinand in juli 1900 zijn eerste bestuurbare luchtschip, de LZ1. De vlucht was succesvol en duurde 20 minuten. Het zou echter nog 10 jaren duren voordat hij zijn eerste passagiers vervoerde. De zeppelins werden later tijdens de Eerste Wereldoorlog ingezet; overigens zonder veel succes. De luchtschepen bleken weinig wendbaar en dus erg gevoelig voor het geschut van de vijand. Na de Eerste Wereldoorlog werden de zeppelins gebruikt voor het vervoer van passagiers. Er waren echter veel veiligheidsproblemen. Berucht is de ramp met de zeppelin Hindenburg op 6 mei 1937. Het Duitse luchtschip werd tijdens de landing op Lakehurst in New Jersey door brand verwoest. Drieëndertig van de 97 inzittenden kwamen door de brand om het leven. Het betekende het einde van de populariteit van de zeppelin als luchtschip. In 1917 kwam er een einde aan het leven van deze graaf wiens naam vereeuwigd is in het gelijknamige luchtschip.

Musea

Konstanz heeft een aantal musea: het Rosgartenmuseum, met voorwerpen uit prehistorische en latere tijden; de Stadtische Wessenberg Galerie, met onder andere werken van Dürer, Raffael, Rem brandt en Titiaan; en het Husmuseum, een hommage aan de hervormer die hier in 1415 op de brandstapel stierf.

Mainau

Vijf km ten noordoosten van de stad ligt op het Duitse eiland Mainau een kasteel met een bezienswaardige kerk.

Verbindingen KONSTANZ

Bus en boot naar Kreuzlingen (reistijd: 5 min.). Veerboot (auto's) naar Meersburg (Dtsl.).

Romanshorn

Het stadje Romanshorn beschikt over de grootste haven van de Bodensee. Vanuit deze haven vertrekt de veerboot naar Friedrichshaven in Duitsland. Langs de oever zijn twee ruime jachthavens gebouwd. In het Seepark staat een in de 19de eeuw verbouwd slot. Bij de Alte Kirche zijn muurresten gevonden van een gebouw, dat reeds in 779 in oorkonden wordt genoemd.

WANDELROUTE. Er is tussen Romanshorn en Kreuzlingen een wandelroute (Seeweg) uitgezet, die langs de oever van de Bodensee loopt (wandeltijd: ca. 4,5 uur).

Verbindingen

leder uur een veerbootverbinding (personenvervoer, auto's, caravans, bussen, vrachtwagens) met Friedrichshaven in Duitsland. Vanuit Friedrichshaven kunt u per bus, trein (reistijd: 1 uur 18 min.) en auto naar Ulm reizen. De veerboten leggen aan bij het treinstation van Romanshorn. Boot naar Rorschach en het eiland Mainau; zie onder bootverbindingen Rorschach. Trein naar Sankt Gallen, Arbon, Rorschach, Kreuzlingen en Schatthausen.

Arbon

Het stadje Arbon kent een lange geschiedenis; de naam kreeg de nederzetting van de Romeinen: Arbor Felix ('vruchtbare boom'). In het stadje kunt u een bezoek brengen aan de St. Mar tinskerk, met zijn laatgotisch koor, en aan de Galluskapel, genoemd naar de heilige Gallus die hier preekte. Andere bezienswaardigheden zijn de 15de eeuwse Johanneskapel en het Rathaus. Midden in de stad staat het oorspronkelijk i3deeeuwse kasteel, Schloss, dat in 1515 door de bisschop van Konstanz met behulp van zwerfstenen werd herbouwd. Na een omvangrijke restauratie opende men in het kasteel een cultureel centrum en een historisch museum.

INFORMATIE SCHLOSS. Geopend: dag. 10-12 en 14-16 uur; in de wintermaanden gesloten.

Verbindingen

Boot naar Lindau, Friedrichs hafen, Rorschach en het eiland Mainau; zie onder bootverbindingen Rorschach. Trein: naar Rorschach, Romanshorn, Kreuzlingen en Schatthausen.

Rorschach

In Rorschach (10.000 inwoners) staat het vroegere benedictijnenklooster Mariaberg (nu een school), een van de belangrijkste middeleeuwse kloosters van Zwitserland. De prachtige kruisgang met ster en ruitvormige gewelven dateert uit 1519. In de kapittelzaal zijn grote schilderingen uit 1564 te zien. Bij de haven staat het bezienswaardige Kornhaus uit het midden van de 17de eeuw; het is nu ingericht als Heimatmuseum. Het museum behandelt de lange geschiedenis van de stad en de regio, vanaf de steentijd tot heden.

HEIMATMUSEUM. Geopend: midden apr.-eind okt. di.-za. 9.30-11.30 en 14-17, zo. 10-12 en 14-17 uur.

Op de Hauptstrasse zijn het Rathaus (1681) en de huizen op de nummers 31 (Der Falken), 33 (Haus Weber) en 39 (Kettenhaus) goed bewaard gebleven. In de Mariabergstrasse uit 1774 staan statige laatbarokke panden. De gehele kust van het plaatsje is aangelegd ten behoeve van de recreatie; grasvelden, picknickplaatsen en jachthavens bepalen hier het beeld. U kunt hier tevens een zwembad (Hallenbad) vinden.

INFORMATIE ZWEMBAD. 150 m van het treinstation.

Heiden

Het is mogelijk door het beboste heuvellandschap vanuit Rorschach met een tandradbaan naar het 400 m hoger gelegen Heiden te gaan, een aantrekkelijk dorpje in het Appenzellerland ten westen van Sankt Gallen en een veel bezocht kuuroord met mooie parken. Henri Dunant, stichter van het Rode Kruis, woonde hier de laatste jaren van zijn leven. Een gedenkteken op de Henri Dunantplatz houdt zijn werk in herinnering.

Heiden werd in 1838 door een brand geteisterd, waardoor het een van andere dorpen afwijkende plattegrond heeft. Het dorpsplein en de in rechte lijnen aangelegde straten worden omzoomd door statige huizen uit de biedermeiertijd. Er staat een classicistische kerk.

Voor de algemene introductie van de postautobussen in 1921 (de allereerste reed al in 1905 tussen Bern en Detlingen) werden de alpenwegen en passen met paardenkoetsen bereden. Een van de laatste (misschien wel dé laatste) postkoetsen reed op 4 september 1920 op het traject HeidenOveregg en omliggende dorpen. In talloze hotels en openbare plaatsen hangen nog oude gravures en foto's met steigerende paarden voor hoge koetsen op de meestal zeer smalle bergwegen. Vaak liep een man vooruit om tegemoetkomende wagens of passerend vee tegen te houden.

TOERISTENINFORMATIEKANTOOR. Hauptstrasse 63, CH9400 Rorschach. Verbindingen RORSCHACH. Boot naar Lindau en Friedrichshaven (Lindau, Bad Scha chen, Wasserburg, RorschachHafen, Arbon, Langenargen, Friedrichshaven; reistijd naar Lindau: 1 uur 10 min.; reistijd naar Friedrichshafen: 1 uur 23 min.) en tussen Rorschach en het eiland Mainau (RorschachHafen, Horn, Arbon, Romanshorn, KreuzlingenHafen, Insel Mainau; reistijd: 2 uur 35 min.). De haven van Rorschach ligt op een afstand van 500 m van het treinstation (houdt het water van de Bodensee aan uw rechterhand). Trein: naar Kreuzlingen, Schaffhausen, Buchs, Sargans en Sankt Gallen.