De Romeinen verhieven het eiland tot municipum met Melita als hoofdstad. De naam was afgeleid van het woord ‘meli’ dat honing betekende. Melita lag op de plaats waar nu Rabat en Mdina liggen. Het enige dat herinnert aan de Romeinse hoofdstad, zijn de restanten van een huis uit die tijd. Dat is nu museum.

Melita speelde in de tijd van de Antieken een belangrijke rol bij de vestiging van het christendom op het eiland. Na de stranding van de apostel Paulus ontstond er in het stadje een levendige christelijke geloofsgemeenschap die later vrijwel het hele eiland zou omvatten, inclusief de Romeinse stadhouder. Uit die tijd – de 4e tot 6e eeuw – dateren de beroemde catacomben van het huidige Rabat.

In de 9e eeuw kwam Melita in handen van een Arabisch expeditieleger. Dat verkleinde de stad om haar beter te kunnen verdedigen, bouwde er een stevige muur omheen en gaven haar de naam ribat, wat ‘kamp’ betekent, later verbasterd tot Rabat. De rest van de stad werd met ‘mdina’ aangeduid.

Rabat-Mdina is tot de stichting van Valletta in de 16e eeuw hoofdstad van Malta gebleven. Daarna raakte de stad in verval. Het hedendaagse Rabat behoort met ca. 12 duizend inwoners tot de ‘grote’ steden van Malta. Het is een bedaagd stadje waar het sociale leven zich aan het eind van de middag en de avond afspeelt op Parish Square. Onder de arcaden tegenover de kerk zijn enkele café’s te vinden. Vanaf de wat ongemakkelijke ijzeren stoeltjes ziet u het ‘stadse’ leven aan u voorbijtrekken.

De Catacomben van St. Paulus bevinden zich in het centrum van Rabat, ongeveer 100 meter ten zuiden van St. Paul’s Square. Het grootste deel is tussen de 3e en 6e eeuw gegraven en in gebruik geweest bij de eerste joodse gemeente in Malta. Sommige delen van de catacomben zijn echter ouder – in de tijd van de Puniërs en de eerste Romeinen werden de doden al in catacomben begraven bij gebrek aan een voldoende diepe aardlaag. Aangenomen wordt dat het gangenstelsel veel groter is dan nu bekend.

Hoewel Paulus er niet alleen in slaagde de bevolking van het eiland te bekeren, maar ook de Romeinse stadhouder, ontkwamen de eilanders niet aan de vervolging van christenen die door keizer Dacius in de 3e eeuw in gang werd gezet. Aangenomen wordt dan ook, dat in de catacomben zowel letterlijk als figuurlijk ondergrondse erediensten werden gehouden. De catacomben van St. Paulus zijn de grootste in hun soort in Malta, maar veel kleiner dan die van Rome die uit dezelfde tijd dateren.

U bereikt de ondergrondse wereld van Rabat via een lange trap die uitkomt in een grote centrale hal. Daarin staan twee agape tafels. Deze werden door de eerste christenen gebruikt om het liefdemaal te gebruiken ter nagedachtenis aan het laatste avondmaal van Jezus.

Aansluitend aan de centrale hal is een kapel met enkele loculi. Deze wandnisgraven werden vooral gebruikt om kinderen bij te zetten en werden afgedekt met steenplaten. Andere soorten graven die in de catacomben te vinden zijn, zijn het familie- of baldakijngraf, en het zadeldekgraf dat meer op een sarcofaag lijkt en waarschijnlijk voor mensen met meer aanzien was bestemd.

De St. Paulus Grot is de grot waarvan wordt aangenomen dat de apostel Paulus er drie maanden heeft gewoond, onder huisarrest van de Romeinen. De grot bevindt zich onder de St. Paulus kerk aan St. Paul’s Square, het centrale plein van Rabat. Dat Paulus in Malta is geweest en er een christelijke geloofsgemeenschap heeft gesticht, daarover bestaat geen twijfel. Maar of hij drie maanden in een grot heeft gezeten onder toezicht van de Romeinen alvorens hij zijn reis als gevangene naar Rome voortzette, daarover bestaat twijfel.

Waarschijnlijk is het verhaal in de 17e eeuw de wereld in geholpen door de Spaanse kluizenaar Giovanni Beneguas waarvan wél vast staat dat hij enige tijd in de betreffende grot heeft geleefd. Hij stichtte op deze plaats ook een kapel. Deze is later in de St. Paulus kerk opgegaan, de kerk die nu St. Paul’s Square van Rabat domineert.

Op de grens van Rabat en Mdina, aan Museum Esplanade, vormt het Museum of Roman Antiquities een prachtige afsluiting van een bezoek aan Rabat, dat in de Romeinse tijd Melita heette en hoofdstad van het eiland was. Malta is vanaf de komst van de Romeinen op het eiland in 218 v.Chr. tot aan hun verdrijving in de 5e eeuw, een betrekkelijk florerend buitengewest van Rome geweest.

Als de Romeinen al tempels, aquaducten of triomfbogen hebben gebouwd, dan zijn ze niet bewaard gebleven. In 1881 is men wel gestuit op de restanten van een Romeinse domus of stadhuis. Over de ruïne heen is in de jaren twintig van de vorige eeuw het huidige museum gebouwd.

In het souterrain van het museum bevindt zich het belangrijkste ‘stuk’ uit de verrassend rijke collectie, de polychrone mozaïekvloeren die samen met die van Pompeï en Sicilië tot de best bewaarde behoren in het westelijk bekken van het Middellandse zeegebied. Een van de mooiste vloeren bevindt zich in een peristyle, een door een zuilenrij omsloten ruimte. Op één na zijn de zuilen overigens allemaal replica’s.

Achter het museum ligt een gebied waar de opgravingen zijn gedaan en waar ook nog het stratenpatroon van het antieke Melita is te zien.