De stad heeft ongeveer 50.000 inwoners. De meerderheid daarvan is Bosnjaks, maar er wonen ook meer dan 4000 Kroaten en enkele honderden Serven. De beroemdste burger die Travnik voortbracht is Ivo Andric (1892-1975), die in 1961 de Nobelprijs voor literatuur won. De stad, die bekend is om haar schapenkaas, duiven en de kleurrijke moskee, trekt al eeuwenlang toeristen.

Geschiedenis

Waar nu de burcht van Travnik staat, was vroeger een vesting van de Illyriërs, die vanaf het begin van onze jaartelling het gebied bewoonden. Op de berg Tarabovac zijn de resten van een verdedigingswal, vermoedelijk van een andere Illyrische stam, gevonden. Archeologen hebben ook nog oudere vondsten gedaan bij de rivieren Lašva, Bila en Grounica. De versieringen op houten en stenen werktuigen duiden erop dat de Butmircultuur ook hier zijn sporen heeft nagelaten.

Vervolgens kwamen de Romeinen en bouwden enkele wegen en nederzettingen. Het gebied profiteerde van de handelsroutes van Dalmatië naar het achterland. Bovendien werd er erts in het Lašva-dal gewonnen. Uit het zand in de rivieren filterden de Romeinen goud, wat grote welvaart in de regio bracht. De Slavische bevolking die zich in de zevende eeuw in het gebied vestigde, vermengde zich in de loop der eeuwen met de Romeinen.

In de middeleeuwen heette de regio waar nu Travnik ligt Gam Lašva. Uit die tijd stamt de vesting Kaštel, die nog altijd boven Travnik ligt. De belastinginner, die de veehouders gras liet afstaan, heette in deze tijd een Travarnik. Zo is Travnik aan zijn naam gekomen. De Osmanen bouwden de stad uit tot een militaire basis, vanwege de strategische ligging. Ze gebruikten hem voor hun veldtochten naar het zuidwesten.

De Osmanen verstevigden het fort en bouwden een stad binnen de hoge vestingmuren. Vanuit hier bestuurden de viziers (gouverneurs) Bosnië van 1686 tot 1851. Ze lieten grote moskeeën en medressa’s bouwen en legden wegen en waterleiding aan. De nieuwe positie van Travnik had tot gevolg dat consuls van West-Europese landen zich er vestigden. Ivo Andric beschrijft in De Kroniek van Travnik (orgineel: Travnicka hronika; 1945) deze ontmoeting tussen ‘West’ (Oostenrijk-Hongarije en Frankrijk) en ‘Oost’ (Osmaanse Rijk).

Toen de Osmanen hun hoofdstad in 1851 naar Sarajevo verplaatsten, raakte Travnik in verval. In korte tijd verloor de stad niet alleen haar positie als bestuurlijk centrum, maar ook economisch ging het bergafwaarts. Ambachts- en kooplieden sloten hun winkels en trokken naar elders. De Oostenrijkers brachten weer wat leven in de brouwerij: ze bouwden een tabaksfabriek en een lucifersfabriek en Travnik werd een centrum voor de houtbewerking.

In de Tweede Wereldoorlog verloren bijna duizend mensen uit Travnik hun leven. De communisten bouwden het gigantische industriecomplex ‘Kombinat Borac’, dat werk verschafte aan 12.000 mensen. Ondanks dit bedrijf, dat een van de grootste van zijn soort in Joegoslavië was, bleef Travnik een middelmatig ontwikkelde stad. In 1961 ontving Ivo Andric de Nobelprijs en zo kwam zijn geboortestad plotseling in het centrum van de belangstelling. Sindsdien bezoeken veel toeristen het aan hem gewijde museum.

Bezienswaardigheden

In het huis van Ivo Andric is nu een klein museum gevestigd. Een deel van het oorspronkelijke interieur is intact gebleven, honderden originele uitgaven en vertalingen van het werk van de schrijver staan in de boekenkast en er zijn foto’s te zien van belangrijke momenten uit het leven van de Nobelprijswinnaar. Het huis zelf, waar ook een restaurant in is gevestigd, is een reconstructie uit 1974. De toegangsprijs is 2KM.

De middeleeuwse burcht van Travnik ligt ten noordoosten van de stad op een flinke hoogte. Doordat de stad in de Osmaanse tijd niet direct aan de frontlinie lag, is de middeleeuwse structuur van het fort bewaard gebleven. Vermoedelijk is de burcht door koning Trvtko II gebouwd, maar historisch bewijs is daar niet voor. De bouw was begonnen om Travnik tegen de oprukkende Osmanen te beschermen, maar ironisch genoeg hebben juist zíj het fort afgemaakt. De imposante zestienhoekige toren in het midden van de vesting valt meteen op. Vroeger was er ook een moskee binnen de muren, maar daarvan is alleen de in 1480 gebouwde minaret bewaard gebleven. In de zomer is de burcht tussen 10:00 en 18:00 uur geopend voor bezoekers.

De Šarena Džamija (kleurrijke moskee) uit 1757 is een van de beroemdste en mooiste moskeeën van Bosnië-Herzegovina. De motieven aan de buitenkant – zoals bloemen en wijnranken – zijn aangebracht toen de moskee in 1815 na een brand weer werd opgebouwd. De gebedsruimte bevindt zich op de eerste verdieping, terwijl de begane grond het domein van handelaren was en is. De moskee werd onderhouden uit de belasting die deze bezistan (markt) opbracht. Wie binnenkomt ziet meteen hoe de moskee aan haar naam komt. Het houten plafond is in zeer felle kleuren beschilderd en ook de stenen muren zijn versierd met kleurrijke abstracte fresco’s. Bezoekers zijn welkom als ze hun schoenen uittrekken, de vrouwen moeten hun hoofd bedekken.

Als enige stad van het land heeft Travnik twee Osmaanse klokkentorens. Eén staat bij de middeleeuwse burcht, de ander naast de Hadži Ali Beg moskee. Deze laatste is bijzonder omdat hij als enige in Bosnië een zonnewijzer heeft. Ook de Jeni moskee, uit 1549 en daarmee de oudste van Travnik, en de Lonwarica moskee zijn een bezoek waard. Midden in de stad, direct aan de hoofdweg staan de turbeta (grafmonumenten) van de viziers. De grootste turbe stamt uit 1747. Hier liggen Muhsinzade Abdulah Paša en Dželaludin Paša, die onder de bevolking zeer gevreesd waren. Tussen de grafmonumenten staat een bron uit de Osmaanse tijd. In de orthodoxe Znamenitosti kerk uit 1854 bevinden zich een aantal iconen uit de zeventiende eeuw. De katholieke Kerk van St.-Ivan werd in 1887 gebouwd.

In het centrum van de stad staat het Zavicajni museum (Mehmedpaše Kukavica 1), dat een natuurhistorische en een archeologische collectie heeft en daarnaast een afdeling over de vroege geschiedenis van Travnik. Sinds de opening in de jaren vijftig is er duidelijk weinig meer aan het museum gedaan. Op werkdagen kunnen bezoekers er van 10:00 tot 15:00 en in het weekeinde tot 14:00 uur terecht. De Terra Galerie (Bosanska 161) heeft werken van hedendaagse lokale kunstenaars.

Plava Voda (blauw water) is een oord om tot rust te komen. Bij deze waterbron zijn cafés en uitstekende restaurants gevestigd. Vis is hier de specialiteit. Het pad langs het riviertje is een populaire plek om te flaneren. Niet ver van Plava Voda is de Elwi Ibrahim-paša medressa, een islamitische school in 1706 gebouwd in neo-Moorse stijl. Nog iets verder stroomafwaarts van de Lašva staan een paar mahala’s, traditionele Bosnische huizen. Acht kilometer buiten Travnik ligt het franciscanenklooster Guca Gora.