Voor de renovatie van het fort in 1967 dienden enkele gebouwen als gevangenis. Na de renovatie kreeg de historische waarde van het gebouw betekenis door de huisvesting van het Surinaams Museum binnen het complex. Maar het museum werd in 1982 verjaagd door het nationaal leger dat zijn hoofdkwartier in het fort inrichtte. Een tragisch dieptepunt in de geschiedenis van Zeelandia is de moord op vijftien tegenstanders van het militaire regime op de binnenplaats van het fort. Op een van de bastions is een gedenkplaquette bevestigd met de namen van de slachtoffers. Ter gelegenheid van het twintigjarige bestaan van de Republiek Suriname werd het fort in 1995 opnieuw gerestaureerd op kosten van de Nederlandse overheid. De modernisering die legerleider Bouterse had laten aanleggen, werd vervangen door authentiek materiaal. Na de restauratie heeft het Surinaams Museum opnieuw zijn intrede in het fort genomen.

Het complex rond het fort

Aan de straatkant kijkt een bronzen borstbeeld van gouverneur van Asch van Wijck, gouverneur van Suriname van 1891 tot 1898, uit over het drukke verkeer. Naast de gouverneur is in het voormalig wachthuisje een toeristisch informatiecentrum gevestigd. Ook is er een tijdpaal waarlangs de geschiedenis van Suriname in chronologische volgorde te lezen valt. Langs een laantje bereikt u een pleintje met een aantal houten officierswoningen. Zij dateren uit een latere periode dan het fort en zijn in oude glorie hersteld.

Links van het fort staat het Nola Hatterman Instituut. Hatterman, een Nederlandse schilderes en pedagoge, vestigde zich in 1953 in Suriname en opende met succes in de oude officierswoning een schildersschool. Op weg naar de opening van een expositie in 1984 kwam Nola Hatterman bij een auto-ongeluk om het leven.

Rechts van het fort staat een standbeeld van koningin Wilhelmina. Zij wordt aan weerszijden bewaakt door twee kanonnen. Wilhelmina stond oorspronkelijk op het toenmalige Oranjeplein voor het gouverneurspaleis, maar werd in de nacht van 21 op 22 november 1975, vlak voor de onafhankelijkheid, van haar sokkel gelicht. Het acht ton wegende granieten beeld werd met voortvarendheid omhooggehesen en verhuisd naar de achtertuin van Fort Zeelandia.

Aan de noordkant van het pleintje in het bakstenen gebouw was de militaire gevangenis Devil gevestigd. Dat de gevangenen moesten toekomen met minimale faciliteiten blijkt uit de geringe omvang van het gebouw en het ontbreken van ramen. Tegenover Devil staat de ruïne van het ‘gebouw 1790’ dat als levensmiddelenmagazijn voor de soldaten diende.

Vijfhoekig bouwwerk

Het eigenlijke fort ligt direct aan het water. Het vijfhoekige gebouw betreedt men via een poort, waarna men op de binnenplaats van het fort staat. De verschillende gebouwen rond de binnenplaats dienden als gevangenis en opslagruimte en bieden sinds 1995 weer onderdak aan het Surinaams Museum. In de jaren zeventig werd de cultuurhistorische collectie van het museum nog tentoongesteld op basis van etnische achtergrond. Er was een Indianenzaal, een Afrozaal, een Aziëzaal en een Stadszaal. Op een van de balken aan het begin van de vroegere Indianenzaal is nog te lezen: ‘de eerste bewoners van ons land’. Na de come-back van het Surinaams Museum in het fort in de jaren negentig werd dat concept veranderd. In de verschillende toonzalen komen nu diverse aspecten van de geschiedenis van Suriname aan bod. Verder is er een laatnegentiende-eeuwse apotheek opgesteld, de apotheek van Engelbrecht en de schoenmakerij van Kamperveen die in de Weidestraat was gevestigd. Tussen de gebouwen, schuin tegenover de ingang, loopt een trap naar boven. Vanaf het bastion heeft u een prachtig uitzicht over de Surinamerivier en de haven.