Tegenwoordig vormt Lago Titicaca een geliefde toeristenbestemming, waar je uitstekend kunt wandelen door imponerende landschappen met schilderachtige comunidades (dorpjes) en precolumbiaanse ruïnes kunt bezoeken. Er bestaan meerdere versies over de naam Titicaca, maar één verklaart dat haar naam voortkomt uit Titi (poema) en Caca (steen), omdat vanuit de lucht gezien het meer lijkt op een poema die op jacht is naar een viscacha (Andeskonijn).

Het ontstaan van het meer. Vele miljoenen jaren geleden bevond zich op de Altiplano op 3950 m hoogte een grote binnenlandse zee, Lago Mataro. In de loop van duizenden jaren droogde het meer door verdamping gedeeltelijk op en ontstond er op een hoogte van 3860 m een nieuw, veel kleiner meer, Lago Ballivián. Na wisselende periodes van klimaatverandering, met ijstijden en opwarming van de aarde, herhaalde dit proces van verdamping zich en ontstond er 11.000 jaar geleden een meer dat 50 meter onder het huidige waterniveau lag en zout water bevatte. Tussen de 1000 en 2000 jaar geleden ontstond het huidige Lago Titicaca, op 3809 meter hoogte, met hoofdzakelijk zoet water en een klein zoutgehalte van 898 milligram per liter. Dit meer heeft door zijn aantrekkelijke klimaat, dat gematigd is door het water dat de zonnewarmte opneemt, vruchtbare gronden en regen (nodig voor de landbouw) door de geschiedenis heen volkeren aangetrokken, zoals de bekende Tiwanaku en de Aymaras.

Geografie

Het meer heeft een oppervlakte van 8562 km2, waarvan 3790 km2 aan Bolivia toebehoort, ofwel 45 %. De overige 4770 km2 is van Peru. De lengte is 175 km en is op zijn breedst 67 km. De gemiddelde diepte is 134 meter maar op zijn diepst is het 274 meter bij Isla Campanario. De gemiddelde temperatuur van het water aan de oppervlakte ligt tussen de 11º C. in augustus tot 14º C. in maart.

Lago Titicaca is in tweeën verdeeld; het veel grotere Lago Mayor in het noordwesten en Lago Menor in het zuidoosten. De grens wordt gevormd door de smalle straat van Tiquina op de weg tussen La Paz en Copacabana. Het meer heeft 42 eilanden en vele aangelegde eilandjes. De belangrijkste eilanden in Bolivia zijn in Lago Mayor: Isla del Sol, Isla de la Luna en Isla Campanario. In Lago Menor bevinden zich de eilandjes Pariti, Suriqui en Kewaya. Er stromen diverse bergrivieren die uitmonden in Lago Titicaca maar er is slechts één rivier die water afvoert, namelijk in het zuidwesten de Río Desaguadero. Deze rivier voert slechts 5% van het water af, de rest van het water verdampt door de intense zon, de lage temperaturen en de droge lucht.

Klimaat

Tijdens de droge tijd van april tot september is de hemel vaak totaal blauw en kan het overdag wel 20º C worden maar ’s nachts zakt de temperatuur sterk tot rond, of onder de nul graden.

Vanaf augustus kan vooral ’s middags de wind enorm toenemen en kunnen er heftige stormen ontstaan gepaard gaande met onweer en hagel. In het natte seizoen van november tot maart is het voornamelijk bewolkt en kan het flink regenen. Het waterpeil stijgt en vaak lopen akkers aan de oevers van het meer onder water. Er kan afhankelijk van het seizoen een verschil bestaan van zeven meter tussen het hoogste en laagste waterpeil

Flora en fauna

De regio heeft de fysische kenmerken van de Altiplano en kent onder andere de queñua boom (Polylepis incana) en de nationale bloem de cantuta die veel op antiek keramiek en textiel afgebeeld staat. Aan de vochtige oevers groeit het overvloedige totorariet, waarvan onder andere de balsa (rietboot) en drijvende eilandjes van gemaakt worden en llachu , een andere rietsoort die gebruikt wordt als voedsel voor het vee en voor opvulling van matrassen.

Verder van het meer af wordt het land overheerst door paja brava (steppegras) en de thola struik. Een zeer bruikbaar en veelvoorkomend kruid is muña, een struik met kleine witte bloemetjes. Wanneer men last van de darmen of maag heeft, biedt een mate de muña (muña-thee) uitkomst. De fauna wordt vertegenwoordigd door de veelvoorkomende gedomesticeerde kameelachtige lama en de kleinere alpaca. Daarentegen is de kans om een poema te zien zeer klein maar ze zijn er wel degelijk. Bij de oevers leeft zelfs een slangensoort (Tachymenis peyuviana). Er komen 28 vogelsoorten voor waaronder eenden, flamingo’s, de puna-ibis en de Titicaca-fuut, (Rollandia microptera) die endemisch is.

Het meer heeft 29 vissoorten waarvan 24 endemisch zijn. Originele vissen zijn onder andere de boga, karachi en suchi. Deze worden vanwege hun graten vooral door de bewoners gegeten. De toeristen geven de voorkeur aan pejerey (koningsvis) en de trucha arcoiris (zalmforel). Deze vissen komen niet oorspronkelijk uit het meer maar werden geïntroduceerd in de jaren 40 van de vorige eeuw.

Totora, het wonderriet van Titicaca

Net zoals de lama aan zijn bezitter in diverse levensbenodigdheden voorziet zo is totorariet van levensbelang voor de bevolking. Totora groeit aan de oevers van het meer in gebieden die verdeeld zijn in zogenaamde lotes, een stuk land waarvan een familie eigenaar is. Hier poot de familie stapels wortels in de modder van het meer. De eerste oogst is na een jaar. Daarna kan het riet drie keer per jaar gekapt worden, op anderhalve meter hoogte van de bodem. Totora groeit twee tot drie meter boven het wateroppervlak. De bekende balsaboot wordt van totora gemaakt. Deze werd vroeger gebruikt door de lokale vissers maar nu dienen ze hoofdzakelijk het toerisme. Daarnaast is het riet het bouwmateriaal voor de zogenaamde drijvende eilanden die vooral in Peru te vinden zijn. Een mengsel van modder, rietstengels en afbrekend organisch materiaal vormt de drijvende basis van het eiland. Hierop wordt de zogenaamde totora amarillo (gele totora) gelegd die om de zoveel tijd vervangen moet worden. Ten slotte worden de rieteilanden verankerd met palen en touwen.

Verder wordt het riet gebruikt voor de daken van huizen, meubels, gereedschappen en stoelen. Het onderste deel bij de wortels wordt gebruikt als voedsel voor vee en van de verpulverde bloemen van riet maakt men matten. Verder dient riet als brandstof omdat het langzaam afbrandt. Ten slotte wordt het bovenste gedeelte van de stengels, dat veel proteïne bevat, gegeten en tevens gebruikt als koortsverlagend medicijn.

De reuzenkikker (Telmatobius culeus), de viagra van Titicaca

De rana gigante leeft hoofdzakelijk onder water, en is zelfs door de bekende Franse duiker Jacques-Yves Cousteau gespot op 120 meter diepte. De kikker kan tot 50 cm groot worden, gemeten van zijn bek tot uitgestrekte achterpoot, en een kg zwaar zijn. Hij heeft bijzondere eigenschappen om te overleven in de extreme omstandigheden van Titicaca waaronder een hoge ultraviolette straling, koude temperaturen en weinig zuurstofgehalte. De kikker heeft grote plooien in zijn huid waardoor hij ademt en aangepaste kleine longen waardoor bloed stroomt met veel rode bloedcellen. Hun eieren plaatsen ze in de stengels van de totora, maar deze zijn geliefd door de forel, koningsvis en de lokale bevolking. De rana wordt vereerd, want volgens lokaal geloof heeft de kikker goddelijke krachten en zorgt voor regen. Dit geloof komt waarschijnlijk omdat de rana, voordat het gaat regenen, naar de oppervlakte van het meer komt. De lokalen nemen de amfibie gevangen om deze vervolgens op te offeren wanneer het begint te regenen. De reuzenkikkers worden uiteindelijk geconsumeerd door de bevolking als een gerecht, plato turístico, maar ook wordt jugo de rana (kikkersap) geconsumeerd, wat volgens geloof, zorgt voor het goed functioneren van de hersens. Ten slotte gelooft men dat het sap een afrodisiacum is.

Huatajata

Dit plaatsje ligt aan Lago Titicaca, 87 km van La Paz, en is het vertrekpunt van boten naar de nabijgelegen eilandjes Pariti, Suriqui en Kewaya (Kalahuta) en voor cruiseboten naar Copacabana. Er bevindt zich in het plaatsje het Museo de Balsas (museum van rieten boten), met een replica van de bekende Ra 1 en Kon Tiki, balsa’s die gebruikt werden voor oceaanexpedities van Thor Heyerdal. Dit plaatsje vormt een geliefd uitstapje voor de Paceños (inwoners van La Paz) en er bevinden zich diverse restaurants (met verse vis) en hotels.

Eco Pueblo Raíces Andinas is een toeristisch complex, met een museum over rieten boten en nagebouwde traditionele huizen en drijvende rieteilandjes van de Uru/Chipayacultuur.

Crillon Tours, Av Camacho 1223, La Paz, 9233-7533, www.titicaca.com, verzorgt cruiseboten naar Copacabana en heeft belangen in het luxe hotel Inca Utama, 92136612, met een drijvend restaurant, sterrenobservatie en spacentrum.

Vanaf het Cementerio district in La Paz vertrekken minibusjes naar Huatajata.

Islas del Lago Menor

Het kleinere gedeelte van Lago Titicaca omvat diverse eilandjes. Isla Pariti is anderhalf uur varen vanaf Huatajata en werd in 2004 internationaal bekend doordat men in drie putten 300 waardevolle archeologische voorwerpen ontdekte, voornamelijk keramiek uit het klassieke tijdperk van Tiwanaku (500-900 na Chr.). Er werden vazen aangetroffen, queros (rituele offerbekers), keramieken hoofden, voorwerpen van steen en metaal maar ook botten van lama’s en vele scherven van keramiek, dat speciaal gebroken werd tijdens offers aan de goden. Waarschijnlijk werd het eiland in bepaalde periodes bezocht om ceremonies uit te voeren, gericht aan Pachamama (Moeder Aarde). De diverse archeologische voorwerpen zijn te bewonderen in het lokale museum. Vanaf de hoogste berg op het eiland is een mooi uitzicht over Lago Titicaca. 15 minuten varen vanaf Isla Pariti ligt Isla Kewaya (huis van steen). Hier staan 20 stenen torens van twee en drie verdiepingen, de zogenaamde chullpas of graftombes. De toegang is gratis.

Voorheen leefden de bewoners van Isla Suriqui van de bouw van balsa’s (rieten boten) maar diverse vakmensen zijn vertrokken naar het nabije Huatajata. Nu bevindt zich hier een souvenirmarkt waar replica’s van de grote transoceanische balsa’s te zien zijn, evenals handwerk gemaakt van riet. Vanaf dit eiland zijn mooie uitzichten over Lago Titicaca en de Cordillera Real.

De balsabouwers van Isla Suriqui

In de jaren zeventig hielpen vier balsabouwers uit Isla Suriqui, de bekende ontdekkingsreiziger Thor Heyerdal met het ontwerp en de constructie van de van papyrus gemaakte boot Ra 11. Thor Heyerdal wilde door middel van een oversteek met een traditionele boot van Marokko naar Barbados, bewijzen dat er contact heeft plaatsgevonden tussen de oude culturen van Afrika en Amerika. De Boliviaanse botenbouwers vergezelden Heyerdal op deze succesvolle onderneming. Hierna werden nog meer grote balsaboten gemaakt voor het oversteken van de oceaan om theorieën te bewijzen dat er al ver voor de aankomst van Columbus in Amerika, communicatie, handel en migratie bestond tussen de continenten.

Estrecho de Tiquina

Om het schiereiland van Copacabana te bereiken vanuit La Paz moet de 800 m brede Straat van Tiquina overgestoken worden (1.50 Bs, 10 minuten varen). De bussen steken het water met een afzonderlijke boot over. De Estrecho vormt de scheiding tussen Lago Menor en Lago Mayor en elk jaar organiseert de Boliviaanse zwemorganisatie een wedstrijd van de ene naar de andere kant van de straat.