Pas in 1909, na een ingewikkeld politiek spel, werden de Siamezen vervangen door de Britten. Het sultanaat veranderde sindsdien in een dromerige grensprovincie waar weinig te beleven was. Dat bleef eigenlijk zo tot het begin van de Tweede Wereldoorlog. Begin december 1941 landden Japanse troepen vanuit zee nabij Kota Bharu en in het noorden in de buurt van de Thaise plaatsen Singora en Patani. Zoals bekend, werden de Britse troepen verslagen. Net zoals dat gebeurde met de overige deelstaten in het noorden, werd de supervisie over Kelantan door de Japanners overgedragen op de Thai. In 1945 werd dit uiteraard weer teruggedraaid. Toen het Maleisische schiereiland onafhankelijk werd van het Britse imperium, ging Kelantan deel uitmaken van het moderne Maleisië. In 1990 verloor de UMNO de politieke macht in het sultanaat en werd de deelstaatregering overgenomen door PAS (Parti Islam Sa-Melayu), een politieke partij die een strikt islamitische samenleving nastreeft.

Kota Bharu

De hoofdplaats van het sultanaat Kelantan, Kota Bharu, lag ooit aan een rivier die uitmondde in zee. Maar dat is zo’n 200 jaar geleden. Sindsdien heeft de rivier zich verplaatst. Bijgevolg heeft Kota Bharu nu geen haven meer. Maar de stad bezit een zekere charme. De inwoners van Kelantan zijn over het algemeen conservatief, maar dat heeft beslist ook voordelen. Veel tradities zijn hier bewaard gebleven. De voornaamste bron van inkomsten van het sultanaat zijn nog steeds agrarische activiteiten. Een plaats waar dit duidelijk te zien is en die zeker bezocht moet worden is de Central Market op de Jalan Pintu Pong. Het sultanaat mag dan wel streng islamitisch zijn, de beste ondernemers zijn hier vrouwen. En dat kunt u in deze kleurrijke overdekte markt duidelijk zien. Op de benedenverdieping worden verse producten aangeboden, zoals fruit, groenten en vis. Op de bovenverdieping verkoopt men stoffen (onder andere batik), kruiden, huishoudelijke materialen, siervoorwerpen, kunstnijverheid en ambachtelijke producten. U kijkt uw ogen uit. Bijna iedere hoek is hier fotogeniek. Iets verderop, op de Jalan Hilir Kota is het Istana Batu (Royal Museum) gevestigd. Ooit was dit het paleis van de kroonprins. Het werd gebouwd in 1939.

Allerlei meubels, gebruiksvoorwerpen en koninklijke regalia worden er tentoongesteld. Soms denk je dat je hier een gast bent en niet een museumbezoeker, zó intiem is de sfeer. Tegenover het Istana Batu staat Kampung Kraftangan (Het Ambachtelijke Dorp). Hier kunt u bekijken hoe zilveren gebruiksvoorwerpen en sieraden gemaakt worden en hoe men de beroemde songket maakt. Dat zijn zijden heupdoeken doorweven met gouden of zilveren draden, gedragen bij bijzondere plechtigheden. Verder maakt men er houtsnijwerk en batik. Het Istana Jahar (óók op de Jalan Hilir Kota) is een prachtig houten gebouw dat werd neergezet in 1887. Ook dit museum laat ons veel zien over de sultansfamilie en de lokale tradities. Nog verder naar het westen, in de richting van de rivier, bevindt zich het Museum Islam. Zoals de naam al doet vermoeden, geeft het informatie over de geschiedenis van de islam in Kelantan. Het museum is gelegen aan de Jalan Sultan. Iets verderop staat een voormalig bankgebouw. Het is nu een oorlogsmuseum, ter nagedachtenis aan de gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Voor een belangrijke informatiebron gaan we vanaf de Jalan Hilir Kota in zuidelijke richting, via de Jalan Temenggong en de rotonde komen we terecht in de Jalan Sultan Ibrahim. Hier bevindt zich het Tourist Information Centre.

Een plaats om te overnachten is niet zo moeilijk te vinden in Kota Bharu. Op de Jalan Sri Cemerlang zijn enkele simpele hotelletjes voor rugzaktoeristen. Een leuke plek om te verblijven, in de iets hogere prijsklasse vindt u de Juita Inn op de Jalan Pintu Pong. Veel bezienswaardigheden zijn binnen loopafstand van dit hotel. Iets buiten het echte centrum, op de Jalan Sultanah Zainab bevindt zich, gevestigd in moderne hoogbouw, de Dynasty Inn. Hier kunt u een kamer huren. Er zijn minstens 20 hotels in de stad.

We verlaten de stad Kota Bharu en begeven ons naar een van de vele vissersdorpen. Zelf heb ik dat ooit op een gehuurde fiets gedaan. Mocht u mijn voorbeeld willen volgen, vraag dan bij de receptie van uw hotel of uw guesthouse, waar u fietsen kunt huren. Op ongeveer 15 km van Kota Bharu bevinden zich de vissersplaatsen Kuala Besar en Sabak Beach. De vissersboten komen dagelijks rond 14.30 uur terug met hun vangst. De prachtige, kleurrijke houten boten blijven in de branding voor het strand liggen. De dorpelingen waden naar de boten en halen de houten kratten, met daarin de vangst, van boord. Op het strand wachten de vishandelaars en de restaurateurs. Daarna halen de vissers en hun dorpsgenoten de boten aan wal. Ze worden zo ver mogelijk het strand opgetrokken. Het is een mooi, kleurrijk, en waarschijnlijk eeuwenoud, spektakel. In deze buurt bevindt zich trouwens ook een prachtig strand, bekend onder de naam Pantai Cahaya Bulan (Strand van het Maanlicht), afgekort PCB. De oude naam van dit strand was Pantai Cinta Berahi (Strand van de Gepassioneerde Liefde), afgekort PCB (!!!). Maar PAS vond dit een onzedige benaming en dus hebben ze hem veranderd.

Twee regionale sporten zijn erg populair: vliegeren met reuzenvliegers, die uiteraard zelf gebouwd moeten zijn en volgens een traditioneel model, de zogenaamde wauw. Eenmaal per jaar is er een grote wed-strijd op Pantai Seri Tujuh (Strand van de Zeven Lagunes). Daarnaast is er tollen Gasing Uri. Met een lang stuk touw wordt een reuzentol in beweging gezet. De tol die het langst blijft draaien, wint de wedstrijd. Vergis u niet, de strijd kan soms uren duren. Demonstraties vinden plaats in Gelangang Seni, Jalan Mahmud in Kota Bharu.

De bouw van een wauw

Een wauw is een traditionele Maleisische vlieger. Het is algemeen bekend dat de inwoners van het sultanaat Kelantan nogal streng in de islamitische leer zijn. De keerzijde van de medaille is dat men hier ook, meer dan elders, vasthoudt aan oude tradities. In Kelantan laat men de traditionele vliegers gewoonlijk op nadat de oogst is binnengehaald. Op de lege padivelden is er dan immers plaats genoeg. Een Maleisische vlieger ziet er prachtig en zeer kleurrijk uit. Men maakt verschillende modellen, maar het meest populair is de wauw bulan (de maanvlieger). Een traditionele Maleisische vlieger is een waar kunstwerk. Bovendien zijn de afmetingen van zo’n ding niet mis: 1,5 m x 1,7 m. Het woord wauw zou uit het Nederlands komen en verwijzen naar een grote roofvogel die overal in Zuidoost-Azië voorkomt.

In 1641 viel de stad Malakka in Nederlandse handen en sindsdien heeft de taal der lage landen zijn stempel op de Maleisische taal gedrukt. Een behoorlijk aantal woorden is ontleend aan het Nederlands. Indien u met uw eigen ogen wilt zien hoe een wauw gemaakt wordt, dan kunt u bijvoorbeeld eens gaan kijken in Kota Bharu aan de Jalan Pantai Cahaya Bulan. Hier bevinden zich de winkeltjes annex werkplaatsjes van verscheidene ambachtslieden die zich bezighouden met het bouwen van deze prachtige vliegers. Trouwens, in gestileerde vorm komt de wauw voor in het logo van de nationale luchtvaartmaatschappij MAS. Indien u een wauw als souvenir mee naar huis wilt nemen, dan is de Jalan Pantai Cahaya Bulan een uitstekende plaats om er een of meer te kopen. Mocht een bezoek aan Kelantan niet passen in uw reisplannen, dan kunt u natuurlijk ook in Kuala Lumpur terecht. Hier zijn traditionele Maleisische vliegers te koop in het prachtige gebouw van de Central Market aan de Jalan Hang Kasturi (vlak bij Chinatown) of bij Kraftangan gelegen aan de Jalan Conlay (vlak bij het centrum – the Golden Triangle). In de Maleisische hoofdstad kunt u trouwens ieder weekend naar het vliegeren gaan kijken in het Batu Metropolitan Park aan de Jalan Ipoh.

In het sultanaat Johor staat een museum dat geheel gewijd is aan traditionele vliegers. Het adres is:

Nr. L3-06
Kompleks Pusar Bandar
Pasir Gudang
81700 Johor

Gasing Uri

Gasing Uri is eigenlijk spelen met een tol. Het wordt in heel Maleisië gedaan (meestal met kleine tollen) zowel door kinderen als door volwassenen. Maar in het noordelijke sultanaat Kelantan is het geen kinderspel. In dit geval is het een serieuze aangelegenheid die, net als vliegeren, traditioneel deel uitmaakt van de festiviteiten die plaatshebben nadat de oogst is binnengehaald. Zo’n tol is een behoorlijk apparaat. Het ding weegt 6 kilogram, heeft meestal een doorsnede van 60 cm en is ongeveer 8 cm hoog. De tol is gemaakt van metaal met een loden buitenrand. De grote kunst is om de tol zo lang mogelijk te laten draaien. Hiertoe windt men een lang koord om de de tol, in de hiervoor bestemde gleuf. Met één elegante ruk wordt de tol in beweging gezet, opgevangen op een houten plank en vervolgens op een soort platvorm geplaatst. Op dat moment gaat de stopwatch aan en is het vol spanning wachten hoe lang het draaien zal duren. Als er al een paar bekwame concurrenten aan de beurt geweest zijn, is het hele gebeuren natuurlijk extra spannend. Spelers die het spel goed meester zijn, zien kans om zo’n tol meer dan twee uur in beweging te houden!

De traditie van het songket weven

Over het algemeen bestaat een songket uit een stuk stof van zijde of katoen met daarin verweven gouden en soms ook zilveren draden. Er bestaan twee soorten weefsels. In de songket biasa worden relatief slechts weinig gouden of zilveren draden verwerkt, maar wel volgens een bepaald patroon. Daarnaast is er de nog veel kostbaarder songket penuh, bestaande uit een donkere of rode stof met daar doorheen zeer veel gouden of zilveren draden. Men maakt gebruik van donkere draden om de in prachtige patronen geweven gouden draden extra tot zijn recht te laten komen.

Volgens de Kelantanese overlevering is deze weeftechniek oorspronkelijk afkomstig uit Cambodja. Andere bronnen beweren dat de kunst van het songket weven uit India komt en vervolgens onder impuls van het Sumatraanse koninkrijk Sriwijaya in de regio verspreid werd.

Oorspronkelijk werden de songkets hoofdzakelijk gedragen aan de hoven van de sultans. Ze werden door de koninklijke families gebruikt als deel van hun ceremoniële kleding.

Vaststaat dat deze manier van weven reeds in de 16e eeuw in praktijk werd gebracht, maar vermoedelijk bestaat ze al veel langer. In Maleisië weeft men hoofdzakelijk songkets in de noordoostelijke staten van het Maleisisch schiereiland in de sultanaten Kelantan en Terengganu. De productie vindt plaats op kleine schaal in huisindustrietjes. Vaak hebben vrouwen een weefgetouw staan op een koele plaats in of onder hun huis. De huizen zijn immers vaak gebouwd op palen. Speciaal voor toeristen zijn er ook nog enkele weverijtjes actief in Johor en Selangor. Mocht het u interesseren, dan kunt u zo’n kostbare songket bijvoorbeeld aanschaffen om thuis te laten dienen als wanddecoratie. Oorspronkelijk is de songket echter bedoeld als kledingstuk. Mannen winden hem om hun middel in combinatie met een traditioneel Maleisisch kostuum, uitsluitend gedragen tijdens speciale gelegenheden zoals hari raya puasa of een bruiloftsfeest. Vrouwen laten speciaal voor dit soort gelegenheden een baju kurung maken. Een baju kurung bestaat uit een soort sarong vanaf de heup tot op de enkels. Hier overheen komt een halflange hooggesloten blouse, die ongeveer tot op de knieën reikt, gemaakt uit songketstof. Mocht u zich afvragen, waarom Maleisische dames gekleed in de traditionele dracht er koninklijk uitzien, dan hebt u nu uw antwoord.

 

De zijden draden waren, en zijn nog steeds, afkomstig uit China. De gouden en zilveren draden kwamen in het verleden uit India. Het model voor het huidige weefgetouw komt oorspronkelijk uit Europa, maar werd door de lokale bevolking aangepast.

Mocht u weefsters en/of wevers in actie willen zien, in Kampung Penambang bevindt zich een aantal weverijtjes aan de Pantai Cahaya Bulan (Pantai Cinta Berahi).

 

U kunt de hoofdstad van Kelantan gebruiken als startpunt voor tochtjes in de landelijke omgeving. Voor deze uitstapjes kunt u zich het best wenden tot een van de lokale reisorganisaties. Het Tourist Information Centre kan u voorzien van betrouwbare adressen. Een mooie tocht naar het echte platteland is bijvoorbeeld een bezoek aan het Tumpat District. In dit gebied wordt minstens evenveel Thai als Maleis gesproken. Dit is het echte platteland, compleet met traditionele huizen op palen en diepgroene rijstvelden. Af en toe staat er tussen het prachtige groen een boeddhistische wat.