Om die reden wordt de Bélem-toren dan ook vaak gezien als een uitgesproken voorbeeld van manuelstijl, hoewel hij thuishoort in de categorie militaire architectuur. Alle kantelen zijn aan de buitenzijde bekleed met stenen schilden met het Christuskruis erop; onder het platform, dat voorzien is van kleine wachttorens, bevinden zich op strategische hoogte schietgaten. De toren zelf heeft aan de voorzijde een loggia (uitbouw) in renaissancestijl.

Vanaf dit balkon werden de ontdekkingsreizigers die in de Taagmonding voor anker gingen of naar open zee zeilden, minzaam door de koning uitgewuifd. Zo werd de toren een wat gedateerd symbool van de Portugese ondernemingsgeest: de grote ontdekkingsreizen waren ten tijde van de bouw al achter de rug…

Avenida da India, Belem. Geopend van oktober tot april van 10:00-17:00 u. en van mei tot september van 10:00-18:30 u. Bereikbaar met tram 15. ’s Maandags gesloten.

Daar doet het vlakbij gelegen nieuwe Monument der Ontdekkingen (Padrão dos Descobrimentos) overigens niets aan af. Het kolossale, meer dan 50 meter hoge kalkstenen kunstwerk dateert oorspronkelijk uit 1940 maar is in 1960 ter gelegenheid van het vijfde eeuwfeest van de dood van Henrique ‘o Navegador’ (‘de Zeevaarder’) op deze plaats opnieuw opgericht. Het is een ontwerp van José Angelo Cottinelli Telmo. De beeldengroepen zijn van de hand van Leopoldo de Almeida.

Avenida de Brasilia, Belem. Geopend van di t/m zo van 10:00-18:00 u. Bereikbaar met tram 15.

Hiëronymus-klooster

Een onbetwiste – en volgens sommigen wat al te nadrukkelijke – exponent van de manuelstijl, is het vlak achter het ontdekkingsmonument gelegen Hiëronymus-klooster (Mosteiro dos Jerónimos). Tijdens de bouw ervan in de 16e eeuw stond Portugal onder de vrome Manuel I op het toppunt van zijn macht. Na de ontdekking van de zeeroute naar Indië door Vasco da Gama, gaf de koning uit dank daarvoor opdracht tot de bouw van een klooster voor de strenge orde van de Heilige Hiëronymus.

Er is aan dit imposante bouwerk tot ver in de 17e eeuw gewerkt door zes verschillende bouwmeesters. Tot aan zijn dood in 1517 werkte bouwheer Boytac aan het klooster dat alleen al een oppervlakte heeft van 3000 m2. Zijn werk werd overgenomen door de Spanjaard João de Castilho die ook het elegante zuidportaal bouwde.

Het prachtige westportaal is van de Fransman Chanterène; hij introduceerde daarmee het renaissance-element. Alle decoraties in manuelstijl zijn voornamelijk geïnspireerd door de zeevaart; er doorheen zijn op knappe wijze uit het oosten meegebrachte symbolen en motieven verweven.

In de 90 meter lange kloosterkerk valt direct het indrukwekkende gewelf op – de constructie weerstond de zware aardbeving van 1755 wat door koning en Kerk aan een wonder werd toegeschreven, maar wellicht eerder te danken was aan het bouwkundig inzicht van João de Castilho.

Hoe het ook zij, het dak van de kerk wordt gedragen door een betrekkelijk klein aantal door bouwheer Castilho eigenhandig gebeeldhouwde pilaren. Door de aardbeving van destijds hebben wel andere delen van de kerk schade opgelopen, schade die bij de restauratie in de 19e eeuw is hersteld.

Lege tombes

Toen zijn er ook nieuwe vleugels aangebouwd die wat stijl betreft nogal disharmoniëren. In deze kerk bevindt zich een aantal graftombes, waaronder die van de koningen Manuel I en João III, Vasco da Gama en Camões. De tombe van deze laatste is overigens leeg; de aan de pest gestorven dichter en biograaf van Vasco da Gama, is op een onbekende plaats begraven. Ook de tombe van koning Sebastião bevat geen stoffelijke resten; van de in zijn tijd populaire vorst werden na de dramatische veldslag in Marokko slechts enkele kledingstukken teruggevonden.

Mooi is ook het massief zilveren tabernakel op het hoofdaltaar en het kunstig gesneden hoogkoor dat wordt toegeschreven aan Diogo de Carça. De gangen van het Hiëronymus-klooster worden tot de mooiste ter wereld gerekend. Ze zijn in de 16e eeuw in manuel- en renaissancestijl gebouwd. Klooster en kerk zijn door prachtige tuinen en vijvers omgeven die eveneens kunnen worden bezichtigd.

In de kruisgang van de kerk zijn in 1985 de stoffelijke resten bijgezet van Portugals grootste dichter Fernando Pessoa (1888 -1935); hij was eerder begraven op het Kerkhof van Vermaak (Cemitério dos Prazere).

Het Hiëronymus-klooster staat aan de Praça do Império, Belem, ter hoogte van het Monument der Ontdekkingen. Geopend van oktober t/m april van 10:00-17:00 u. en van mei t/m september van 10:00-18:00 u. Bereikbaar met tram 15.

Overige bezienswaardigheden

In de wijk Ajuda die zich tussen het Hiëronymus-klooster en het grote stadspark op de Monsanto uitstrekt, staat het fraaie, nimmer volledig afgebouwde Ajuda-paleis (Palácio Nacional da Ajuda). De bouw begon eind 18e eeuw. Vooral het interieur met zijn schitterende plafond- en wandschilderingen, vuistdikke Vlaamse tapijten, Hollandse meesters en prachtige beelden en sculpturen, straalt een adellijke arrogantie uit die ongetwijfeld heeft bijgedragen aan de republikeinse revolutie van begin vorige eeuw.

Vanuit Belém richting centrum staat tegenover het lommerrijke stadspark Jardim da Estrela, de Estrela-basiliek (Basílica da Estrela). Deze barokke basiliek is eind 18e eeuw gesticht door koningin Maria I en gebouwd door leerlingen van de beroemde Duitse bouwheer Friedrich Ludwig (Ludovice, op zijn Portugees), de architect die onder andere ook het klooster van Mafra vorm gaf. De beeldhouwer Joaquim Machado de Castro maakte de façade en de levensgrote figuren in de kerk. Het houten altaarstuk is van de hand van de Italiaan Batoni.

Hoog boven Lissabon uit, in de wijk Alfama, torent het St. George-kasteel (Castelo de São Jorge). De geschiedenis van het fort gaat terug tot de tijd van de Visigoten (5e eeuw) en Moren (8e eeuw), en daarmee is het kasteel het oudste bouwwerk van de stad. Maar ook de Romeinen hebben op deze plaats al verdedigingswerken aangelegd. De huidige vorm en omvang van het kasteel dateren voor het grootste deel uit de 12e eeuw.

Binnen de muren bevinden zich de ruïnes van het oude Paço da Alcaçova, een oorspronkelijk Moors paleis, dat van de 13e tot de 16e eeuw als koninklijke residentie werd gebruikt. Tegenwoordig is dit een luxe-restaurant. Een bezoek aan het kasteel is vooral de moeite waard vanwege het magnifieke uitzicht over de stad en de rivier. 

Het kasteel is dagelijks geopend van maart t/m oktober van 09:00-21:00 u. en van november t/m februari van 09:00-18:00 u. Lopend vanuit de benedenstad bereikbaar of met bus 37.

De lager gelegen en volledig in de oude stadskern ingebedde kathedraal van Lissabon, kortweg de Sé, draagt nog alle kenmerken van de vestingkerk die het in de 12e eeuw was: twee stompe, vierkante klokkentorens met kantelen die het sobere portaal, waarboven een groot roosvenster is aangebracht, fier flankeren.

Van de aardbeving van 1755 heeft vooral het interieur te lijden gehad. De restauratie in de 18e eeuw is in Romaanse stijl uitgevoerd. Het mooiste deel van de kathedraal is het 14e-eeuwse klooster. Maar ook de graftombes en de capela-mor (de kansel) en het kerkelijk museum, het Museu do Tesouro da Sé dat in de sacristie is ondergebracht, maken een bezoek aan de kathedraal tot een bijzondere belevenis.