In deze ‘Vallei der Gevallenen’ staat op een bergtop een gigantisch kruis dat aangeeft waar de ondergrondse basiliek zich bevindt. Deze ligt aan het eind van een 250 meter lange tunnel die in de berg is uitgegraven.

Dictator Franco die Spanje met ijzeren hand regeerde van 1939 tot aan zijn dood in 1975, wilde met het monument vooral zijn eigen soldaten eren; 40 duizend van hen zijn hier bijgezet. Er is tientallen jaren aan het complex gewerkt door ca. 10 duizend dwangarbeiders die doorgaans om politieke redenen gevangen zaten. In aparte crypten liggen zowel Primo de Rivera, de oprichter van de Falange, de Spaanse fascistische partij, als Franco zelf begraven.

Via een indrukwekkende, bewaakte smeedijzeren poort draai je vanaf de M600 het immense complex op. De basiliek doemt op aan het eind van een lange smalle weg door de naaldbossen van de vallei en die uitkomt op een grote parkeerplaats. In het mausoleum met veel security heerst een mysterieuze, onwerkelijke sfeer. Die verdiept zich op Franco's sterfdag (20 november) tijdens de jaarlijkse herdenkingsmanifestatie van leden van rechtse en neofascistische organisaties.

Imposant zijn de beelden en wandschilderingen in de lange, schaarsverlichte koepelgang die uitkomt bij het altaar van de basiliek waar zich ook het graf van Franco bevindt. In de zijbeuken zijn kleine kapellen waar zich de stoffelijke resten bevinden van Franco-getrouwe slachtoffers van de burgeroorlog.

Franco-aanhangers, of Falangisten, vormen een kleine minderheid in Spanje, dat tegenwoordig geen grote ultrarechtse partij meer telt. Vermengt met onduidelijke en vaak gewelddadige rechtse groeperingen houden ze de mythe in stand van Franco als redder des vaderlands.

De afgelopen jaren is er in Spanje veel en emotioneel gesteggeld over Franco en Valle de los Caídos. De socialistische regering wilde van Franco-symbolen af. Na de invoering in 2007 van een wet werden geleidelijk overal in het land straatnamen die naar de generaal waren vernoemd vervangen door namen van minder beladen historische figuren. Ook verschenen er in het straatbeeld plaquettes en kleine monumenten die refereerden aan de slachtoffers van de Spaanse Burgeroorlog.

In maart 2005 moest al het kolossale standbeeld van de generalissimo in Madrid eraan geloven – tijdens een nachtelijke operatie werd die van zijn sokkel gehesen en afgevoerd. De dagen daarop ontstonden in het centrum van Madrid kortstondige, maar hevige rellen.

Minder makkelijk ging het met het plan om het gebalsemde lijk van de dictator uit het mausoleum te verwijderen en elders in stilte te herbegraven. Dat stuitte op verzet van de familie en de nog altijd invloedrijke rechtse krachten. Het plan stierf een stille dood. Al doen geruchten de ronde dat het graf inmiddels in het geheim is geruimd. Het voorheen gratis toegankelijke complex heeft na restauratie nu een meer toeristische en educatieve functie gekregen.

De Spaanse katholieke kerk heeft het Franco-regime en latere rechtse regeringen altijd gesteund. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de basiliek het eigenlijke hart vormt van het mausoleum: er worden dagelijks diensten gehouden. Tijdens die diensten zijn delen van het mausoleum niet voor het publiek toegankelijk.

De toegang bedraagt € 9,-. Dagelijks geopend van 10:00-18:30 (in de winter beperkte openingstijden). Woensdags en donderdags in het complex enkele uren gratis toegankelijk vanaf 16:00 u. Maandags gesloten. www.valledeloscaidos.es.