In de postklassieke periode was deze stad voor het Quiché-volk na Utatlán de tweede belangrijke stad. De huidige stad werd door de Spanjaarden gesticht en de eerste kerk werd verwoest door een aardbeving. Gedurende en kort na de onafhankelijkheidsstrijd (1811-1821) braken er lokale inheemse opstanden uit en de 600 rebellen uit Momostenango knoopten politieke betrekkingen aan met alle inheemse dorpen uit de omgeving. Zo ontstond een inheemse bevrijdingsbeweging. Bij een van deze opstanden werd de burgemeester gedwongen te vertrekken. De leider van de rebellen, Atanasio Tzul, nam de leiding van de stad over en werd tot ‘koning van de Quichés’ gekroond. Hij is nog steeds het symbool van de strijd tegen de Spanjaarden en de zelfstandigheid van de regio.

Het centrum van deze plaats bestaat uit twee pleinen. Aan het ene staat de kerk en het neoklassieke gemeentelijke theater uit 1924. Aan het andere plein, dat er vlakbij ligt, staat de Banco de Occidente.

In Totonicapán worden verschillende ambachten beoefend zoals het maken van meubels en het vervaardigen van keramiek, maar de stad is het meest bekend vanwege het prachtige weefwerk. De huipiles vertonen ingenieuze patronen en het jaspe-rokmateriaal wordt op markten in het hele land verkocht. Het jaspe-weven is hier bijzonder fraai vanwege de ingewikkelde patronen. De zijden haarband wordt op een klein weefgetouw geweven. De grote zijden pompoenen hangen samen met lussen en franjes over de schouders en suggereren de nationale koninklijke vogel, de quetzal. Het kostuum van de cofradías bestaat uit een witte onderbroek van Engelse kant en een zwarte wollen overbroek die rijk geborduurd is met bloemen. Hierop wordt een kort zwart wollen jasje gedragen. De zijden tzut kwam oorspronkelijk uit China.

Bij het Casa de la Cultura, 8 Avenida 2 - 17, naast Hotel San Miguel, is een boekje (Q5) verkrijgbaar met een uitgebreide wandeling door en rond Totonicapán. Carlos Humberto Molina en de Nederlandse Sonja Boere hebben deze wandeling samengesteld waarbij je langs verscheidene bezienswaardigheden komt zoals de Tanque Los Dragones, een aardige 19e-eeuwse bron en wasplaats, diverse talleres artesenales (ambachtelijke bedrijfjes) en los baños Agua Caliente (warme baden). Deze baden zijn in 1990 verplaatst en doen denken aan een Turks bad. Mannen, vrouwen en kinderen gaan hier gezamenlijk baden, vooral op zaterdag, de marktdag. Men zit dicht op elkaar; het water is melkachtig wit en het stinkt er naar zwavel en zweet. De sfeer is er bijzonder. De entree bedraagt Q5. Na het bad kleden ze zich extra om geen kou te vatten en nuttigen ze een glaasje guaca (anijslikeur).

In het Casa de la Cultura bevindt zich de Morería Nima K’iché die toebehoorde aan señor Santos Gutierrez die echter geen kinderen had, zodat de kostuums en maskers hier terechtkwamen met het doel ze aan het publiek te vertonen. De oudste kostuums zijn meer dan 60 jaar oud; de nieuwere kostuums kunnen nog steeds door dansgroepen gehuurd worden. De openingstijden zijn: ma. t/m za. van 9.30 tot 17.00 uur (www.larutamaya.com).

Het Festival de Danzas Tradicionales is een jaarlijks terugkerend festival meestal in mei, juni of juli met eeuwenoude, traditionele dansen, dat inmiddels voor de tiende keer gehouden werd. De organisatie is in handen van het departement toerisme van het Casa de la Cultura onder de bezielende leiding van Carlos Humberto Molina en wordt gesteund door de gemeenten Totonicapán en Inguat. Het doel van dit festival is het behoud van dit unieke element van de Quiché-cultuur en het bieden van de mogelijkheid aan binnenlandse en buitenlandse toeristen om hiermee kennis te maken. Op de pleinen voor de kerk, het Teatro Municipal (Gemeentelijk Theater) en de Banco de Occidente wordt een dag lang een tiental dansen opgevoerd in prachtige kostuums waarbij eveneens maskers worden gedragen. De meeste dansen zijn van origine precolumbiaans of stammen uit de koloniale periode. De kennis van de dansen wordt van generatie op generatie overgedragen en de organisatie en presentatie vereisen 3 tot 7 maanden voorbereiding per jaar waarbij de passen en de teksten geleerd worden. De oefening en opvoering van deze dansen brengt de mensen in een dorpsgemeenschap nader tot elkaar.

Het moderne leven brengt vele elementen met zich mee die het behoud van deze danstraditie bedreigen zoals de invloed van fundamentalistische evangelische sektes, het gebrek aan interesse van een deel van de jeugd door de invloed van consumentisme en massamedia en de stijging van de kosten voor het huren van de kostuums en maskers, het verschaffen van eten aan de dansers en het salaris van de musici. In verband met deze laatste oorzaak vraagt men een bezoekersentree van Q5 en je kunt een leuk boekje met de beschrijving van de dansen voor Q2 kopen. Auto’s en bussen betalen Q5-Q30 voor een parkeerplaats. De opbrengst komt gedeeltelijk ten goede aan de dansers. Er wordt ook aandacht besteed aan de ambachten die in Totonicapán beoefend worden evenals aan de muziek van marimba’s, fluiten en trommels en aan de inheemse keuken. Er zijn kraampjes en stalletjes met diverse producten van hout, tin, leer evenals keramiek, weefwerk, hapjes en drankjes.

Het is zeer de moeite waard om dit festival te bezoeken omdat de traditie op deze manier in ere wordt gehouden en niet ontaardt in oppervlakkige folklore voornamelijk bestemd voor toeristen. Hier komen mensen uit de hele omgeving naartoe en het is leuk om met hen contact te maken. Ook is het een goede zaak dat het geen commerciële aangelegenheid is en dat de lokale bevolking er direct van profiteert. Het is te hopen dat dit initiatief op meer plaatsen in Guatemala navolging vindt.

Op 29 september wordt de fiesta van de patroonheilige gevierd, de grootste van het departement. Er is markt op dinsdag en zaterdag.