In 185 A.D. werd de plaats Romeins, maar de historische en artistieke betekenis van Urbino is verbonden aan het geslacht Montefeltro, dat tussen ca. 1200 en 1500 als hertogen heerste. In 1508 kwam de familie Della Rovere aan de macht en in 1631 werd het gebied ingelijfd bij de Kerkelijke Staat. De meest illustere hertog was Federico (1444-1482), een volmaakte renaissancevorst, die van zijn weelderige hof een verzamelplaats maakte van kunstenaars en geleerden, te vergelijken met het hof van De’Medici in Florence. Onder Federico en diens zoon Guidobaldo (1482-1508) had de stad haar luisterrijkste periode. Toen werd ook door Luciano Laurana het prachtige en grootse Palazzo Ducale gesticht, aan de decoratie waarvan beroemde kunstenaars meewerkten, zoals A. Barocci, D. Roselli, Francesco di Simone Ferrucci en T. Fiamberti. In dezelfde tijd werkten beroemde schilders van elders hier en lieten er hun werken na, zoals Giusto di Gand (Justus van Gent), Piero della Francesca, Paolo Uccello, Luca Signorelli, de Spanjaard Berruguete en later Tiziano (Titiaan). Een kleine locale schildersschool ontstond onder leiding van Giovanni Santi (de vader van Rafaël), later van F. Barocci. Ook de kunst van het majolica schilderen bloeide hier.

De tegenwoordige stad

De rustige schilderachtige stad heeft nog in sterke mate hetzelfde karakter als in de 15e en 16e eeuw. Voor de bezoeker is het of men in een andere tijd is terechtgekomen. Het imposante paleis van de hertogen getuigt van de meest geraffineerde pracht van de Renaissance, maar ook de nauwe hellende straatjes en de prachtige pleinen met gave monumenten, waartussen mooie vergezichten, zorgen voor een aparte sfeer. De universiteit geeft cursussen voor buitenlanders, heeft een Academie voor Schone Kunsten, een Grafische Hogeschool en een instituut voor de Boekdrukkunst.

Manifestaties: oude muziek in de San Domenico (juli), nationale expositie van kunstnijverheid (eind juli tot september) en historische optochten in 16e-eeuwse kostuums (augustus). Op de eerste zondag van september vindt het vliegerfestival plaats (Fiesta dell’Aquilone).

Bezienswaardigheden

Piazza della Repubblica, in de holte tussen twee heuvels; van hier gaan de straten alle richtingen uit. De Corso Garibaldi wordt geflankeerd door een lange portico en gedomineerd door de drie hoge apsiden van de dom en de pittoreske westgevel van het Palazzo Ducale met de twee slanke cilindrische torens en drie boven elkaar gelegen loggia’s. Aan het einde van de straat, met rechts het Teatro Sanzio uit 1853, begint het openbare park ‘Il Pincio’, van waar men een weids panorama heeft. Het Piazza Rinascimento wordt begrensd door de voorgevel van het Palazzo Ducale, met tweelingvensters. Op het plein staat een Egyptische obelisk, die eerst in Rome gestaan heeft. Aan de overzijde staat de gotische San Domenico (15e eeuw) met elegant portaal uit 1451. In de lunet is een madonna met heiligen van Luca della Robbia.

Palazzo Ducale

Dit prachtige gebouw is ontworpen door Luciano Laurana, in 1465 door hertog Federico opgedragen, en omvat een gebouw om de binnenplaatsen ‘Cortile d’Onore’en Giardino Pensile. Om de Cortile d’Onore lagen de balzaal, het theater, de bibliotheek, de kanselarij en de troonzaal, om de Giardino Pensile de private ruimten, aan de domzijde die van de hertogin, er tegenover die van de hertog, met Studiolo, Muzentempel en kapel achter een loggia in een van de ronde torens. De westgevel geeft uitzicht op het dal door middel van boven elkaar geplaatste balkons, geflankeerd door de torens ‘torricini’. De bouw van de twee vleugels aan het Piazza Duca Federico is van Francesco di Giorgio Martini, de zeer sierlijke decoratie van portalen en vensters is van Ambrogio Barocci. De tweede verdieping is waarschijnlijk werk van G. Genga.

De binnenruimtes hebben met reliëfs versierde deurlijsten, schoorsteenmantels en gewelfconsoles. Botticelli ontwierp een deel van het houtinlegwerk (intarsio) in de deurvleugels en de wanden van de Studiolo.

Sinds 1912 huisvest het paleis de Galleria Nazionale delle Marche, het belangrijkste museum van de Marken.

De entree is aan de Cortile d’Onore. In het oude gedeelte bezoekt men eerst de vier ‘appartementen van Iole’ met 1) reliëfs van de façade, 2) beschilderde alkoof en madonna door Agostino di Duccio, 3) voormalige audiëntiezaal: fresco’s van beroemdheden, 4) de ‘Salone della Iole’ met rijke reliëfs. In de vleugels aan het Piazza Duca Federico: troonzaal met wandtapijten naar ontwerp van Rafaël, danszaal, waarin madonna van Marco Basaiti en madonna van Pietro Alemanno. In de vestibule een madonna van Giovanni Bellini (1490). In de kamer van de hertogin stucwerk en in de slaapkamer een polyptiek met Maria en Christus van Giov. Baronzio (1345) en een crucifix. In het oratorium een madonna van A. Nuzi (1372). In de Engelenzaal, voorkamer van de hertog, blauwwitte reliëfs, op de deurvleugels Athena, Apollo, Mars, Hercules en stillevens en een bruidstafereel uit de 15e eeuw. In de slaapkamer een portret van hertog Federico met zijn zoon Guidobaldo, door Pedro Berruguete en een predella (onderbouw altaar) met het ‘Wonder van de Hostie’ door Paolo Uccello (1466), een apostelcommunie van Justus van Gent uit 1473 en een Christus van Melozzo da Forli. In de garderobe ‘Geseling van Christus’en madonna van Senigallia (1472-’75) van Piero della Francesca en ‘De Ideale Stad’ uit ca. 1470 van Laurana. Via een trap in een toren bereikt men de Cappella del Perdono, door Bramante ontworpen. In de Studiolo inlegwerk van Botticelli, daarboven schilderijen van beroemde personen. In de Cappella di Guidobaldo fijn stuccoreliëf en intarsio in steen. In de audiëntiezaal van de hertogen een damesportret van Rafaël, werk van Luca Signorelli en van Titiaan. Op de tweede verdieping schilderijen uit de 16e eeuw: Simone de Magistris, Orazio Gentileschi en Federico Barocci.

Duomo

De dom werd begin 19e eeuw vrijwel geheel herbouwd in neoklassieke stijl na een aardbeving, op de plaats van de vroeg-middeleeuwse kerk. De koepel is van 1604, de façade van 1802.

Het interieur is groots; aan de altaren is werk te zien van Barocci, Maratta, Cingani en Unterberger. Van het rechter transept krijgt men toegang tot het Museo del Duomo ‘Albani’ met middeleeuwse fresco’s, keramiek, religiosa, schilderijen van Barocci en Andrea da Bologna, een bronzen lessenaar, Engelse kunst uit de 14e eeuw, een bronzen paaskandelaber door Francesco di Giorgio. Links van de dom is de toegang tot de crypte, met het Oratorio della Grotta, waarin een beeld van Bandini en de graftombe van een in 1623 vermoorde zoon van hertog Fr. della Rovere.

De San Francesco is uit de 14e eeuw, maar barok verbouwd, met mooi portaal en een spitse toren. In de apsis hangt een doek van Barocci, in het linker transept, in de Cappella Albani, dient een vroeg-christelijke sarcofaag met mooie reliëfs als altaar.

Oratorio di San Giovanni Battista. Deze in de 2e helft van de 14e eeuw gebouwde kapel is van binnen geheel met fresco’s bedekt, onder het kielplafond, werk van de gebroeders Salimbeni (1416)). De engelen aan het altaar zijn van F. Barocci. In het nabijgelegen Oratorio di San Giuseppe staat een zeer fijnzinnige kerststal (presepio) door F. Brandani uit 1522; de kerk en sacristie zijn mooi beschilderd.

Het Huis van Rafaël (Casa di Raffaello), waar hij geboren werd, is een typisch burgerhuis met winkel. Er hangt werk van zijn vader, Giovanni Santi, en van de jonge Rafaël zelf.

Piazzale Roma, op een van de heuvels van de stad, biedt een weids uitzicht op de omgeving. Er staat een monument van Rafaël. Van hier, langs de panoramische Via Buozzi, ziet men een deel van de muren en bastions uit 1500. Hierin is opgenomen het Fortezza Alboroz uit de 16e eeuw. Van boven heeft men weer een prachtig uitzicht.

Omgeving

Op 3 km naar het oosten, langs het kerkhof, komt men bij het ex-klooster San Bernardino degli Zoccolanti; de harmonieuze kerk is van Fr. di Giorgio Martini (1491). Binnen zijn de graftombes van Federico en Guidobaldo da Montefeltro uit 1620 en van Elisabetta Gonzaga. Naast de kerk is de kloostergang San Donato (13e eeuw) met fresco’s.