Dit traditionele volk leeft rond de Cordillera Apolobamba in het noorden van het departement La Paz, met als centrum de plaatsjes Charazani en Curva en heeft de bekendste traditionele geneesheren van Bolivia. Zij staan erom bekend dat zij veel kennis van geneeskrachtige kruiden, planten en mineralen hebben en dat zij medische technieken en helende rituelen uitvoeren die gebaseerd zijn op eeuwenoude kennis, die van vader op zoon wordt doorgegeven. Zij reizen veel door het continent op zoek naar nieuwe medicinale kruiden en nieuwe methodes van genezen. Soms, als alle hoop is opgegeven door de westerse geneeskunde weten de Kallawaya alsnog iemand te genezen. Zij geven wel toe, niet alle ziektes te kunnen genezen.

Cuy (cavia) in de Andes-geneeskunde

De cavia wordt in de Andes door de curandero, sjamaan, gebruikt om patiënten te diagnosticeren, te genezen of te ‘zuiveren’. Iedere curandero werkt anders maar in het algemeen ziet een behandeling er als volgt uit:

Voor de diagnose kauwt de curandero cocablaadjes of drinkt chicha (maïsbier) of alcohol om verkeerde diagnoses te voorkomen. De patiënt of familie zorgt voor de coca, chicha en eveneens de levende cavia. Vervolgens wrijft de curandero de cavia langs het hele lichaam van de patiënt. Dit heet jaca shoqpi (Quechua). Sommige curanderos hebben de voorkeur voor een zwarte cuy. De cavia krijst elke keer als hij in contact komt met het zieke gedeelte van het lichaam of waar de pijn is. Hierbij neemt de cavia de ziektes van de patiënt over. Daarna snijdt de curandero de buik van het dier open en onderzoekt zijn organen en maakt een diagnose van de ziekte. Als bijvoorbeeld de lever van de cuy is aangetast, houdt dit in dat de patiënt problemen met de lever heeft. De cuy kan bij het wrijven doodgaan aan de ziekte. Verdere behandeling van de patiënt houdt bijvoorbeeld een limpieza (reiniging) in met een bad van alcohol en bloemen en kruiden of er wordt opnieuw met de cavia gewreven. Het kan ook zijn dat het dier de ziekte heeft overgenomen en dat de patiënt genezen verklaard wordt. Sommige curanderos gebruiken eieren in plaats van een cavia voor de diagnose.

Hallucinogene planten

•, Ayahuasca (Banisteriopsis caapi), vertaald ‘touw van de dood’ is een liaan die tegen een boom op groeit en vijftien meter hoog kan worden. De liaan bevat harmine alkaloïden die een krachtig opwekkend middel vormen, dat een sensatie van euforie en genoegen geeft. Ayahuasca wordt door sjamanen gebruikt voor de diagnose van ziektes en om deze te behandelen. Zij geloven dat zij door middel van ayahuasca met de spirituele wereld kunnen communiceren, waar ziekte en dood vandaan komen. Ayahuasca wordt samen met andere planten gebruikt waaronder chacruna; de sjamaan weet de juiste samenstelling te vinden, afhankelijk van het doel dat men wil bereiken. De stengels van de ayahuasca worden (zonder bladeren) in kleine stukken gesneden die op hun beurt fijngemalen worden met stenen. Dit wordt als een laag boven op de chacruna gelegd. Vervolgens wordt alles bedolven onder water. Dit mengsel moet drie uur koken. Na afkoeling wordt de chacruna verwijderd. De stukken ayahuasca worden nogmaals fijngestampt en ten slotte laat men het brouwsel nog twee uur koken. Het is aan te raden om voor het gebruik van de ayahuasca zijn organen te reinigen door middel van het nemen van yawarpanga, dat er uit ziet als bloed. Dit smaakt heel vies en men gaat er van overgeven. Dan volgt een dag van vasten en daarna wordt de ayahuasca ingenomen. Na 30 minuten voel je rillingen en gevoelens van verplaatsing overheersen, maar daarna word je rustig. Kleurrijke en duidelijke beelden verschijnen. Een gevoel van geluk komt over je heen en visioenen verschijnen. Communiceren met de voorouders, ontmoeting met de geesten van de ziektes, inzichten in zijn eigen leven of diepe wonden in de ziel genezen behoren tot de mogelijkheden. Ayahuasca kan echter ook gevaarlijk zijn en iemand vernietigen. Daarom is de begeleiding van een erkende sjamaan een absolute vereiste. Sommige lodges in de regenwouden bieden sessies met ayahuasca aan.

•, San Pedro cactus (Trichocereus pachanoi), cachuma in Aymara) is een cactus in de vorm van een kolom die zes meter hoog kan worden. De cactus heeft een mooie witte bloem en groeit in de bergen tussen 2000 en 3000 meter. Hij werkt hallucinerend door een alkaloïde die mescaline heet en al duizenden jaren door genezers en priesters gebruikt wordt. Stukken van de cactus moeten zeven uur gekookt worden en net als de ayahuasca gaat de cactus vergezeld van een andere plant zoals mishas. Tegenwoordig ligt de San Pedro op de markt en vindt hij toepassing in de traditionele geneeskunde. Daarnaast wordt hij gebruikt bij magische ceremonies en voorspellingen. Het sap van de San Pedro wordt gebruikt als shampoo en om geïnfecteerde wonden of wonden van de huid te genezen. Ten slotte zuivert de cactus troebel water en is vaak in tuinen te vinden om inbrekers af te schrikken (bijgeloof).

Geneeskrachtige planten

•, Coca. Cocablaadjes worden gebruikt bij tand- of kiespijn, verstuikte enkel, kneuzingen etc. Altijd moet eerst op de blaadjes gekauwd worden, zodat de alkaloïden vrijkomen die voor de verdoving zorgen. Daarna worden de blaadjes op het probleemgebied gedrukt. Cocathee wordt gedronken als middel tegen de effecten van soroche (hoogteziekte) door het evenwicht weer te herstellen van het lichaam na een gebrek aan zuurstof of bij spijsverteringsproblemen of diarree. Plat samengedrukte (reeds gekauwde) cocablaadjes zijn effectief bij spinnen- en insectenbeten.

•, Muña is een mintplant met witte bloempjes en is overal in de Andes te vinden maar vooral rond Lago Titicaca. Een thee van muña is een uitstekende remedie bij buik- of maagklachten. Bovendien kan je takjes muña wrijven en opsnuiven. Dit geeft verlichting bij problemen met hoogteziekte

•, Sangre de grado (Croton lechleri Muell Arg, bloed van de draak). Bij insnijding in de stam van sommige crotonbomen in het Amazonegebied, komt er een rood kleverig sap uit dat gebruikt wordt om wonden te ontsmetten en te genezen. Bij inwendig gebruik (met water en honing) is het effectief bij ontstekingen, inwendige bloedingen en kanker.

•, Uña del gato (Uncaria tomentosa DC), (kattenklauw). Tot twintig meter lange boslianen met paartjes van doorns die het idee geven van een kattenklauw. Zij groeien op 500-600 m hoogte in de tropen. Deze liaan heeft wereldbekendheid gekregen als een effectief middel om kanker te bestrijden. Bovendien werkt hij uitstekend tegen ontstekingen en bij ziektes van het immuunsysteem. Uña del gato wordt als een thee gedronken.

Enige andere kruiden die veel door de Bolivianen gebruikt worden zijn rompe piedra, (verwijdering nierstenen, zuivering van de lever, prostaatproblemen), llanten (geneest goed bij kneuzingen of bij keelpijn) en boldo (spijsvertering en reuma).