Voor bezoekers is Brazilië bij een eerste indruk inderdaad een katholiek land. De vele diensten in de vele kerken trekken veel belangstellenden. Ieder weekend kan men getuige zijn van processies en parochiefeesten en zowel in de huizen als in de kantoren ziet men overal crucifixen en Mariabeelden.

Maar wie goed oplet zal ook andersoortige religieuze vieringen zien, die afwijken van katholieke vieringen en meer Afrikaanse kenmerken vertonen. Omdat het hier gaat om een van de elementaire kenmerken van de Braziliaan en trouwens van geheel Brazilië wordt daar nu wat dieper op ingegaan, waarbij bepaalde gebeurtenissen uit de geschiedenis van Brazilië de uitgangspunten vormen.

Aandacht wordt gegeven aan de Portugees-katholieke en aan de Afrikaanse culturele lijnen die samenkomen in een synthese die Braziliaans is. Kolonisatie betekende in de 16e eeuw ook civilisatie en kerstening. Volken overheersen betekende automatisch hen dwingen tot het ware geloof van de kolonisators. Vanuit die overtuiging werden de Indianen door Portugese priesters bewerkt en werden de negerslaven in groepen van 100 gedoopt voordat ze in Afrika werden ingescheept. Zouden ze tijdens de grote overtocht het leven laten – en de kans daarop was groot – dan hadden ze in elk geval de hemel als perspectief.

Tot de plichten van slaven op de plantages behoorde ook het naar de kerk gaan, het laten dopen van de kinderen, het trouwen voor de kerk en een kerkelijke begrafenis. Het Portugese katholicisme was naar huidige opvattingen enigszins middeleeuws te noemen. In de Portugese kolonie Brazilië ontstond dan ook een ander soort katholicisme dan in de Spaanse gebieden.

De Spanjaarden waren radicaal en absolutistisch en boden de Indianen, slaven en eigen immigranten geen andere keus dan het katholicisme zoals dat in die dagen beleden behoorde te worden: het geloof van en in een triomferende kerk.

Maar de Portugezen waren wat minder vast in de leer en hadden een iets gemoedelijker instelling. Ze vonden het menselijke belangrijker dan het zuiver wettische en waren dus niet zo dogmatisch. Zo ontwikkelde zich een volksreligie met vele processies en devoties en een heiligenverering waaraan het hele maatschappelijk en persoonlijk leven werd opgehangen en waarin ook plaats was voor elementen uit de Afrikaanse godsdiensten. Dit alles bleek heel goed samen te gaan.

De geschiedenis van het katholicisme heeft in Brazilië echter ook moeilijkheden gekend. Zo werden in 1759 de jezuïeten uit Brazilië verbannen omdat zij de Indianen beschermden en zodoende stelling namen tegen de al te inhalige suikerbaronnen en goudkoningen. Met het verjagen van de jezuïeten nam de katholieke kerk in de Braziliaanse maatschappij een positie in, die heden ten dage nog altijd min of meer dezelfde is, namelijk verdediger en beschermer van de bestaande orde.

De kerk heeft dan ook geen rol gespeeld bij de afschaffing van de slavernij, die in Brazilië pas in 1888 een feit was. Maar ondanks deze stellingname vervreemdde de geschoolde elite zich evenzogoed van de kerk. In deze kringen dacht men verlicht en humanistisch en was men vaak actief in de vrijmetselarij. In de grondwet van 1891 werd dan ook vrijheid van godsdienst en scheiding van kerk en staat opgenomen.

De volkskerk, krachtig en vitaal, vervreemdde zich eveneens van de stadse prelaten, maar hier is wel enige nuancering vereist om de vele priesters die wel de kant van de armen kozen en kiezen geen onrecht aan te doen. In het noordoosten en in de sloppenwijken van de grote steden werken veel priesters, die sociaal geëngageerd aan de zijde van de armen staan.

Bekend is Dom Helder Camara, bisschop van Recife en een gezaghebbend kerkleider, die zich durfde uit te spreken tegen de sociale misstanden in Brazilië en de kerk voorhoudt welke kant in de maatschappij gekozen moet worden.

De invloed van de katholieke kerk, van de leiding en van de plaatselijke priesters inzake kwesties van moraal neemt sterk af. Geboorteregeling, euthanasie en abortus,echtscheiding zijn ethische kwesties, waar ook anderen, zoals de media, medebepalend zijn voor het dagelijks handelen van veel Brazilianen, die ook daarmee zelfbepalend hun leven inrichten.