Volksaard

Een Spaans gezegde luidt: Ontdoe een Spanjaard van al zijn deugden, en je hebt een Portugees. Zo’n aforisme zegt natuurlijk alles over de Spanjaarden zelf die zich altijd ver verheven hebben gevoeld boven hun kleine buurman. Zeker is dat het trage tempo van maatschappelijke en economische verandering in beide landen een gemeenschappelijke noemer heeft. Volgens de in Nederland wonende Portugese schrijver J. Rentes de Carvalho is dat allemaal te wijten aan de drie bekende Latijnse hartstochten: nietsdoen, eten en seks.

Lees meer

In hoeverre dit sombere beeld – althans in de ogen van de calvinistische noorderling – klopt is moeilijk te zeggen. Wie wat langer in het land rondreist, zal het opvallen dat de Portugees zeker de tijd neemt voor de goede dingen des levens, zelfs in tijden van crisis. Hij geniet van het moment en neigt ernaar het verleden te idealiseren – de gevaarlijke kant van de romantiek dus.

Heimwee

Die heimwee naar vroeger vinden we terug in het onvertaalbare Portugese begrip ‘saudade’, waarvan de sentimentele fado, het Portugese levenslied, de vertolking is. Om achter de aard van de Portugees te komen kan men een kijkje nemen in een van die kleine, zongeteisterde dorpjes in Alentejo. Hoewel de boeren en landarbeiders al vroeg op pad gaan en pas tegen zonsondergang naar huis terugkeren, gebeurt er in de tussentijd verrassend weinig. Want rond het middaguur is het tijd voor almoço, het middagmaal, waarbij rijkelijk de meegebrachte vinho verde vloeit – een weliswaar lichte, maar in combinatie met de verzengende middagzon desastreuze wijn die het werktempo voor de rest van de dag bepaalt.

Tegenstellingen

De gemoedelijkheid en gastvrijheid in de uithoeken van Trás-os-Montes of in het oosten van Alentejo, staan in schril contrast met het jachtige leven in Lissabon of Porto. De fabrieks- en kantooruren zijn Noord-Europees en de betrekkelijk korte middagpauze wordt lopend en etend in de straten doorgebracht, de enorme stopping malls, of – staande – in cafés. Maar ook hier verloochent de Latijnse volksaard zich niet. Zelfs op de modernste banken en kantoren zijn de procedures omslachtig en traag en brandt het ‘amanhã’ (morgen) op de lippen van de snel geklede managers.

Familieband

De familieband is in Portugal van oudsher zeer hecht. De moderne tijd heeft daar nog maar weinig aan veranderd, al wordt er door ontkerkelijking, verstedelijking en het toenemend aantal echtscheidingen wel aan geknaagd. De slechte sociale voorzieningen dwingen bovendien tot een ‘zorgzame samenleving’.

Het toenemende aantal bedelaars in de drukke winkelstraten van de grote steden en het groeiende legioen verpauperde gezinnen in de sloppenwijken, laten echter zien dat zorgzaamheid ook eindig kan zijn – de indrukwekkende stroom euro’s uit Brussel is vooralsnog niet bij machte het tij van de verloedering te keren.