Hoewel ze tot de vijf grootste volkeren van Tanzania behoren, is het altijd al een op zichzelf levend volk geweest, ook gedurende de koloniale tijd. Daardoor zijn hun gewoonten en tradities nauwelijks aangetast. Toch weet iedereen dat ze er zijn. Hun schitterende houtsnijwerk, vaak ebbenhout, is wereldberoemd en wordt op vele markten aangeboden.

Het houtsnijwerk speelt in hun dagelijks bestaan een grote rol. Het wordt dan ook niet in de eerste plaats gemaakt om als souvenir aan toeristen verkocht te worden, maar elk stukje houtsnijwerk heeft een betekenis of is gebaseerd op een traditie die soms eeuwen teruggaat. De figuren die ze snijden vertellen iets over het leven van de Makonde, hun vreugden, hun noden en hun driften. Soms ontstaan daardoor figuren die nauwelijks iets menselijks meer hebben, soms zijn ze zó levensecht dat je je nauwelijks kunt voorstellen dat ze door mensenhanden gemaakt zijn.

Het verhaal over het ontstaan van de Makonde is het vertellen waard. Op het laagland van zuidoostelijk Tanzania leefde een wereldvreemde man in grote eenzaamheid. Hij hield zich in leven door het vervaardigen van kunstig houtsnijwerk. De eenzaamheid knaagde echter aan hem en om daar enigszins verandering in te brengen vervaardigde hij een levensgrote houten pop van het vrouwelijke geslacht. Hij plaatse haar rechtop in zijn hut zodat het net was alsof hij gezelschap had. In een zekere nacht kwam de pop echter tot leven en werd zijn metgezel. Het stel kreeg twee kinderen die beiden stierven. De tot leven gekomen pop wist dat de rivier muggen aantrekt die ziekten verspreiden. Ze stelde voor om in de bergen te gaan wonen en de man volgde haar advies op. Samen vestigden ze zich hoog in de bergen. Ze kregen daar opnieuw een zoon die in leven bleef. Deze zoon werd de eerste Makonde ooit.

De legende heeft er toe bijgedragen dat de vrouw in hoog aanzien staat bij het volk en in het houtsnijwerk komt zowel het verhaal, als de belangrijkheid van de vrouw vaak tot uitdrukking. Nog steeds leven de Makonde ver van water verwijderd.

De Makonde stammen, ondanks het verhaal, af van de Bantoes.