De weg naar Tatio voert uit San Pedro langs de voet van de vulkanen Licancabur en Cerro Sairecábur (voormalige zwavelmijn met een weg tot de top op 5800 m! hoogte). Met het toenemen van de hoogte verschijnen reusachtige cardoncactussen in het landschap. Ongeveer 30 km buiten San Pedro aan de weg naar Tatio liggen de Baños de Puritama (goed aangegeven; parkeer de auto bovenaan de kloof en loop 5 min. naar beneden). In een idyllisch kloofdal stroomt hier heerlijk lauwwarm water uit de rotsen naar buiten en vormt een beek met poelen en watervalletjes. Deze plek midden in de kale Altiplanowoestijn is prachtig begroeid met hoge grassen en kruiden. Helaas zijn de baños tegenwoordig eigendom van Hotel Explora, en vooral voor de eigen gasten van het hotel bedoeld. Aan overige gasten wordt een entree geheven van $ 5000. Kamperen is tegenwoordig streng verboden! Het water van de bron zelf niet drinken (sterk mineraalhoudend), maar drinkwater kun je halen uit een van de beekjes aan de zijkant van de kloof. Verder naar El Tatio kom je over hoogvlaktes met talloze vicuña’s, lama’s, ñandu’s en vizcacha’s. Na ongeveer honderd kilometer bereik je de geisers van Tatio.

El Tatio

Op een hoogte van 4300 m ligt te midden van hoge vulkanen het geothermische veld van Tatio, waar zich in een gebied van 3 km bij 700 m ongeveer veertig geisers, verschillende warme bronnen en een aantal fumarolen (vulkanische gassen) bevinden. De geisers danken hun ontstaan aan het contact van onderaards water met heet magma in de aardkorst; het verhitte water zoekt een uitweg naar boven en komt via spleten aan de oppervlakte, waar het met geweld omhoog spuit. De meeste geisers zijn echter vrij klein, en spuiten niet meer dan een meter water omhoog met een temperatuur van 85 °C (oppassen!). Om onbekende reden zijn de geisers rond zonsondergang en zonsopkomst (tussen 6.00-7.00 uur) actief. Het hete water koelt aan de oppervlakte af waarbij zich prachtige korsten vormen van kleurige mineralen langs de rand van poeltjes en stroompjes. Midden in het gebied is een groot bassin gebouwd, dat vol stroomt met heet water, en waarin je een heerlijk warm bad kunt nemen.

Waarschuwing: kom niet te dicht bij de hete bronnen, de randen kunnen inzakken. Er zijn de laatste jaren tal van ongelukken gebeurd, veelal te wijten aan slecht opgeleide “gidsen”! Tatio is inmiddels in beheer gegeven aan de comunidades van Caspana en Toconce, die hier samen met Sernatur voor een veiliger opzet van het geiserbezoek gaan zorgen. Entree: $ 3500.

Vanaf de hoogvlakte rond Tatio daalt de weg met lange bogen af naar de kloofdalen aan de voet van de Altiplano. Dit gebied ten oosten van Calama ontvangt minder regen dan de noordelijke Altiplanozone (rond Lauca), en de weinige nederzettingen zijn dan ook beperkt tot enkele kloofdalen, waarlangs het smeltwater van de 6000 m hoge vulkanen naar beneden komt. In de dorpen Caspana, Lasana en Ayquina hebben de inwoners de hellingen geterrasseerd voor de verbouw van groente, fruit en bloemen, en laten ze verder een klein aantal schapen en lama’s op de karige hellingen van de Altiplano grazen. De bewoners van deze dorpen zijn nog grotendeels van Atacameño- en Quechua-afkomst.

Caspana

Caspana is een van de mooiste Andesdorpen van Noord-Chili, prachtig gelegen in een vruchtbare vallei op 3260 m hoogte. Caspana heeft ongeveer 450 inwoners, grotendeels van Atacameño-afkomst, en is vrij toeristisch geworden. Het dorp bestaat uit drie delen: een nieuw deel, de vallei met boomgaarden en akkers, en op een tegenoverliggende heuvel het oude dorp, Caspana Viejo, een van de weinige pre-Spaanse dorpen dat nog intact is gebleven en wordt bewoond. In twee mooie smalle straatjes staan huizen met stenen muren en daken van ‘paja’ (het hoge en stugge gras van de hoogvlakte). Aan het eind van het dorp liggen hier de ommuurde 17e-eeuwse kerk en de begraafplaats.

In het begin van het nieuwe dorp, over een loopbrug, staat het kleine maar mooi ingericht archeologisch en etnografisch museum van Caspana. In de winkel tegenover het museum verkoopt men alpaca-wollen kleding en souvenirs van cactushout.

De inwoners van Caspana houden de verschillende religieuze feesten en ‘costumbres’ nog in ere; achtereenvolgens zijn dat: van 1 tot 3 februari het feest van de ‘Candelaria’; eind februari het carnaval; 24 juni de ‘Enflorramiento’ (inwijding) van de lamakudde; en in augustus het schoonmaken van de irrigatiekanalen.

Ayquina

Ongeveer 15 km van Caspana vandaan ligt aan de Rio Salado het dorp Ayquina, een ceremonieel dorp, waarvan de huizen een groot deel van het jaar met hangsloten zijn vergrendeld en de bevolking met hun lama’s en alpaca’s in de Vegas (weiden) de Turi verblijft, 14 km ten noorden van Ayquina. Elk jaar op 8 september, tijdens de ‘Fiesta de la Virgen de Guadalupe’, komt Ayquina tot leven met een kleurrijk spektakel van duizenden pelgrims en 32 religieuze dansgroepen (‘conjuntos’) uit Calama, Chuquicamata en Antofagasta. Er is een klein museum.

Chiu Chiu

Op 38 km van Calama, op de kruising met de weg naar Ollaguë, ligt het dorp Chiu Chiu, een typisch Spaans koloniaal dorp, dat door de conquistadores werd gesticht op een plek met goede landbouwgronden langs de Rio Loa. Uit de koloniale periode zijn de kerk en historische plaza met enkele koloniale huizen bewaard gebleven. In 1611 werd hier een missiepost gesticht voor de hele Loa-vallei. In 1675 begon de bouw van de kleine witte Iglesia de San Francisco, met massieve 120 cm dikke muren en een plafond van cactushout. De kerk is een van de oudste en mooiste van Chili (gesloten op maandagen). Chiu Chiu was in de 18e en 19e eeuw, toen deze streek nog bij Bolivia hoorde, een belangrijke bevoorradingspost voor muildierkaravanen op de Boliviaanse route naar de (tegenwoordig verlaten) zeehaven Cobija bij Tocopilla. Na de inlijving bij Chili en de komst van de spoorlijn verloor Chiu Chiu die functie en begon de leegloop van z’n inwoners naar de nieuwe nitraat- en kopermijnen.

Op de plaza van Chiu Chiu is een klein archeologisch museum, gewijd aan de precolumbiaanse bewoners van de streek rond Chiu Chiu. Verder heeft Chiu Chiu enkele winkels, restaurant Muley, en een aardig hotelletje, Tujina (te bereiken via de enige dorpstelefoon: 692141, vragen naar het hotel, geen telefoon). Chiu Chiu is alleen per eigen auto bereikbaar, of door te liften vanaf de ringweg om Calama.

Het ‘Pucara’ van Lasana

14 km van Chiu Chiu ligt op een heuvel het ‘Pucara’ van Lasana, een gefortificeerd dorp van de Atacameños, waarvan de bouw begon in de 4e eeuw, en dat op z’n hoogtepunt was gedurende de 12e eeuw. Later werd het door de Inca’s veroverd en gebruikt, en ten tijde van de Spanjaarden verlaten. De geschatte permanente bevolking van het fort van Lasana wordt geschat op 880 mensen. Het fort van Lasana is in de jaren vijftig van de vorige eeuw gerestaureerd en een bezichtiging waard (entree $ 1000). Smalle steegjes kronkelen zigzaggend de heuvel op, omgeven door de muren van voorraadkamers, huizen en wachttorens. Aan de voet van de ruïnes runt de plaatselijke gemeenschap een eenvoudig restaurantje.Tussen Lasana en Chiu Chiu zijn in de rotsen en wanden van het dal meer dan 70 rotstekeningen gevonden; sommige zijn zichtbaar vlak langs de weg.