De stad werd in 1927 gesticht en is een onvervalste goudzoekersplaats. De goudvelden van Lupa werden in het midden van de jaren vijftig van de 20e eeuw reeds gesloten, maar toen was Mbeya al van grote betekenis voor de economie. Het ligt aan de Tazara spoorlijn die Dar es Salaam met Zambia (en Malawi) verbindt. Er is een vliegveld waar dagelijks enkele toestellen uit diverse richtingen landen en er zijn goede busverbindingen. Het is een snelgroeiende stad waar meer dan 291.000 mensen wonen.

De omgeving is vruchtbaar en er wordt veel koffie, thee en cacao verbouwd. Vanuit de stad kunnen kunnen diverse uitstapjes gemaakt worden, zuidelijk in de Uporoto Mountains waarvan kenners beweren dat dit het spectaculairste berggebied van Tanzania is, noordelijk naar het gebied van de Rukwa meren waar het Uwanda/Rukwa wildreservaat ligt. Kiest u voor de eerste optie dan kunt u gebruikmaken van de weg via Tukuyu naar Kyela aan Lake Nyasa. In het noorden kunt u via Chunya naar Makongolosi rijden en vandaar naar de ingang van het park. Vanuit Chunya kunt u nog genieten van een van de mooiste uitzichtpunten in dit gebied, de overgang van de Great Rift naar het glooiende land van het Usanga gebied. Het wordt ‘World’s End’ genoemd en daar lijkt het dan ook op.

Als u de stad via de hoofdweg in westelijke richting verlaat, eindigt de weg bij de Zambiaanse grens bij Tunduma. Onderweg passeert u de Mbozi Meteorite, de op twee na zwaarste ijzeren monolitische meteoriet die op de wereld gevonden werd. Hij werd ontdekt in 1942 en weegt naar schatting 15 ton.

In 2016 is men overgegaan tot herindeling en uitbreiding van een aantal districten binnen de provincie Mbeya, waardoor het besturen van de provincie overzichtelijker werd. De groei van de bevolking bedroeg namelijk tussen 2012 en 2016, als gevolg van de toenemende industriële activiteiten, ruim 16% per jaar.