De populaire muziek is in Brazilië ontstaan uit de traditionele volksmuziek, die voor de Brazilianen altijd iets meebrengt aan herinnering, historie, heimwee en hoop. Zo beroerd kan een Braziliaan er niet aan toe zijn of hij wordt emotioneel geraakt door deze muziek. Omdat dit zo significant is voor Brazilië volgt nu een heel kort stukje muziekgeschiedenis waarin even wordt ingegaan op enkele soorten, begrippen en kenmerken.

Modinha

De modinha is de Braziliaanse interpretatie van de moda, een Portugese sentimentele liedvorm, reeds bekend in de Middeleeuwen. Maar de modinha is speelser, ritmischer met frivole liefdesgeschiedenissen daaromheen. De modinha werd in de 18e eeuw door een mulat uit Rio de Janeiro, Domingos Caldas Barbosa, in Portugal populair gemaakt. Het is een van de 20e-eeuwse bestsellers (Outem, ao luar) en werd als titelsong in de film ‘Love Story’ verwerkt.

Chorinho of choro

De chorinho is een Braziliaans genre waarin improvisatie voorop staat. De fluitist Alfredo da Rocha, artistennaam Piseinguinha (1898-1973), was de grootste componist en vertolker van dit genre. Hij was een goede vriend van Louis Armstrong. De chorinho of choro heeft Europese muziek (polka, wals etc.) als basis voor improvisatie. De beroemde componist Heitor Villa-Lobos – zie even verderop onder Klassieke muziek – was lid van een choro-ensemble.

Samba

De samba is van Afro-Braziliaanse oorsprong. Het kenmerkende is de ritmische structuur van de syncope. Ritme en maat vallen niet samen, waardoor het uitnodigende, uitdagende effect ontstaat waar geen Braziliaan tegen bestand is. Zodra de samba te horen is, gaan de heupen rollen. De melodie is on-dergeschikt, de tekst is bijkomstig. Allesbepalend is het ritme, de dans.

De geschiedenis van de samba begint bij Chiqunha Gonzaga (1847-1935). Deze legendarische componiste van marsmuziek componeerde in 1899 ‘O Abre Alas’, de mars die bij geen carnavalsoptocht ontbreekt. Het ‘Pelo Telefone’ van de in 1891 geboren Donga is een klassiek geworden samba, geschreven in 1917.

In Bahia rolden de samba’s toen al over elkaar heen, maar vanuit Rio de Janeiro begon de zegetocht. Behalve Donga is ook Sinhô een heroïsche figuur uit het begin van deze eeuw, hoewel hij geen noot kon lezen of schrijven. Samba-idolen voor de Brazilianen zijn Carmen Miranda (1909-1955) en vooral Eliseth Cardoso. Dagelijks klinken ook de stemmen van Elis Egina, Marcia Bethânia en Gal Costa.?Ter voorbereiding kunt u een elpee beluisteren: O Sambra, David Byrne, Brazil Classics 2 Luaka Bop, Sire 9260192.

Alle grote Braziliaanse componisten hebben samba’s gecomponeerd. Voor hen was de samba geen ordinaire muziek die tegenover de klassieke mu-ziek stond want ook voor deze Brazilianen gaat het hier om één cultuur die verschillende kleurklanken heeft.

Afoxé

Tijdens een straatcarnaval kan een groep afoxé-dansers passeren. Een hoogtepunt van spirituele soberheid. Begeleid door een langzaam, maar krach-tig geroffel van slaginstrumenten worden liederen gezongen in Afrikaanse dialecten. De in het wit geklede negers geven uiting aan gevoelens van ver-driet, onderdrukking en eerbetoon aan de orixas (heiligen).?Het is fascinerend om te zien hoe het – zwarte – carnavalvierende publiek reageert. Alle instrumentale, elektronisch versterkte muziek zwijgt. Iedereen ontwaakt uit de wazige erotische carnavalsstemming en klapt en zingt serieus en vol overgave mee tot de dansers uit het zicht zijn.?In de film ‘A Tenda dos Milagros’, gebaseerd op de gelijknamige roman van Jorge Amado, laat Nelson Pereira dos Santos een aantal afoxé-dansers optreden. Zij werden vervolgd omdat, in het begin van de vorige eeuw, hun muziek als gezagsondermijnend werd beschouwd.?Gilberto Gil heeft het in zijn ‘Filhos de Gandhi’ opgenomen voor de afoxé-dansers. Gil: ‘De afoxé is spiritueel rustgevend tegenover de steeds elektroni-scher wordende carnavalsmuziek en voor de carnavalsvierders zijn de orixás in alle vieringen aanwezig. Daarom moeten zij geëerd worden.’ Sindsdien is de afoxé in het carnaval geaccepteerd.

Bossanova

Als reactie op de dictatuur van het ritme van de samba ontstond in de jaren vijftig van de 20e eeuw de bossanova. Ook weer in Bahia, ten huize van de zangeres Nara Leão, experimenteerden jonge klassieke musici met de samba om te proberen deze meer jazzy en technisch wat moeilijker te spelen. Bossa betekent ‘ergens een knobbel of aanleg voor hebben’.?De bossanova heeft alle daarna in Brazilië geschreven populaire muziek beïnvloed. Bekende namen uit de bossanova zijn João Gilberto, Chico Buar-que de Holanda en Elis Regina. Laatstgenoemde ontving internationale erkenning met de vertolking van de composities van Antonio Carlos Jobim.

Lambada

De lambada is ontstaan in het noordoostelijke Para in de jaren twintig van de 20e eeuw. Door het snarenspel vergezeld te doen gaan met klappen op de gitaar werd de Noord-Amerikaanse reggae in eigen ritmes verwerkt. Oorspronkelijk bleef deze muziek beperkt tot achterbuurten en sloppenwijken, waarbij nogal hartstochtelijk gedanst werd. Om deze reden werd dit dansen door de behoeders van de moraal als obsceen afgedaan zoals dat des-tijds ook gebeurde met de Argentijnse tango. In 1964 kreeg de lambada het karakter van een protestsong tegen de militaire dictatuur, maar toen in 1985 de militaire dictatuur weer vervangen werd door een burgerregering werd de lambada de dans van de vrijheid én nog erotischer.

Lambada in plaats van seks, vrije erotiek maar zonder gevaar om aids op te lopen. Loalwa Braz, zangeres van de Kaoma-band is dé lambada-ster en nu veelvoudig miljonaire. Zij zingt de tophit Lambada. Er zijn speciale lambada-shows en boetieks voor speciale lambada-kleding. Een complete lambada-dress voor de dames bestaat uit zwarte suède schoenen, topje, glanzende sjerp en opwaaiende minirok met daaronder gi-string bikini.?Vooral in Bahia is de lambada-rage tot in alle rieten strandtenten te horen en te zien. In Amerika en Europa worden miljoenen platen verkocht. In Brazi-lië is de lambada – tijdelijk – populairder dan de samba.?Lambada-films: The Forbidden Dance; Lambada, Set the Night on Fire; The Movie. Shows worden in de toeristische informatie aangekondigd. L.P.: Lambada CBS 46559912.?Ook in 2012 is de lambada nog ‘hip’ en leeft de lambada in danstenten en bij strandfeesten.

Andere trends

De platenindustrie en de internationale communicatiemedia beïnvloeden elkaar. Daarom zijn ook in Brazilië de bekende nummers uit de internationale hitparade te horen.?De teksten van de samba, de bossanova en de lambada zijn niet meer zo eenvoudig als 50 jaar geleden. Toen waren schrijnende armoede en een mooie vrouw voldoende voor een meezinger. Maar geen muzikant distantieert zich van het Braziliaanse muzikale erfgoed en iedere tekstcomponist haalt zijn motieven uit de geschiedenis en de actualiteit. Muziek blijft een levend onderdeel van het Braziliaanse leven.?Wie wil luisteren naar populaire popsongs uit Brazilië vraagt naar Brazil Classics 1, van David Byrne of Struck bij Lightning, CDEV44, Airto Moreiro, Flora Purim.?Zeker in de toeristische centra overheerst tegenwoordig de internationale muziek, met een stevig accent vanuit Noord-Amerika.

Klassieke muziek

Heitor Villa-Lobos (1887-1959) is geboren en gestorven in Rio de Janeiro en werkte in Parijs. Hij was autodidact en bestudeerde allerlei uitingen van Braziliaanse volksmuziek zoals hij die hoorde in het noordoosten. Zijn muzikale motieven en akkoorden zijn daaraan ontleend zoals in de serie ‘Chô-ros’en het symfonische gedicht ‘Amazonas’. In ‘Bahianas Brasileiras’ hoort men én Bach en de Afrikaanse gitaar, in de ‘Dansa’ een Indiaanse fluit diep in het oerwoud.