Vulkanen zijn doorgaans kegelvormige bergen, opgebouwd uit lagen lava en/of as. Het gloeiendhete magma komt via een nauwe pijp omhoog en stroomt als lava uit de krater. Er komt echter niet alleen lava door de krater naar buiten, maar ook as, stenen (rondvliegende vulkanische bommen) en giftige gassen. Een actieve vulkaan kan duizenden jaren werken. Na een uitbarsting wordt het vaak weer rustig, maar na verloop van tijd (soms na duizenden jaren) komt er een nieuwe eruptie en vormen zich nieuwe lavalagen, waardoor de vulkaan steeds hoger wordt. Er ligt in het beschreven gebied veel graniet aan de oppervlakte. Graniet ontstaat diep onder de aardkorst, als het omhoogkomende magma stolt voordat het de oppervlakte bereikt. Door erosie en verwering van de bovenliggende gesteentelagen kan het graniet na verloop van tijd aan het oppervlak komen te liggen. Niet alle vulkanen hebben het eeuwige leven. Van de vulkanen in de Auvergne neemt men aan dat zij nooit meer zullen werken; zij worden gedoofde, slapende of dode vulkanen genoemd. Zo'n gedoofde vulkaan wordt een puy genoemd. De kraterpijp van een gedoofde vulkaan zit vol met gestold magma, zodat er niets meer naar buiten kan vloeien. Door regenval ontstaat in de oude krater vaak een lac de volcan (kratermeer). Andere meren zijn ontstaan doordat lavastromen beken en meren blokkeerden. Wanneer een vulkaan echt gedoofd is, is moeilijk te bepalen. Niemand kan écht garanderen dat de vulkanen in de Auvergne nooit meer zullen uitstromen.

Necks

Het gestolde magma in de kraterpijp is vaak harder van samenstelling dan de omringende kegel van de vulkaan. Zo komt het dat rond het stadje Le Puy de toppen van de vulkanen verdwenen zijn, terwijl de harde gestolde kraterpijpen, de zogeheten necks, nog als priemende vingers omhoog wijzen.

Stratovulkanen

Veel vulkanen in dit gebied zijn stratovulkanen. Zij produceerden lagen taaie lava (dikvloeibare lava) en as die rond de krater werden afgezet, waardoor de kenmerkende kegelvorm ontstond. De uitbarstingen gingen vaak gepaard met explosies, waarbij vulkanische bommen en enorme stofwolken werden uitgestoten.

Caldera's

Vulkanisch van oorsprong is ook de caldera, een trechtervormige, ingestorte krater. Een fraai voorbeeld is de Cantal. Ooit stond hier een stratovulkaan die zó hoog was (3000 m), dat er niet genoeg druk voorhanden was om regelmatig uitbarstingen te doen plaatsvinden. Onder de gestolde prop magma in de kra- terpijp werd bijzonder veel druk opgebouwd, zodat op gegeven moment een enorme explosie volgde. De klap was zo groot dat enkele tientallen kubieke kilometers materiaal werd weggeblazen. Alleen de caldera van Cantal herinnert nog aan deze catastrofale gebeurtenis. In de ingestorte krater ontstonden weer nieuwe stratovulkanen, zoals de Puy Violent (1592 m), Puy Griou (1694 m) en de Plomb du Cantal (1855 m).

Caldera's zijn van gewone kraters te onderscheiden doordat ze een diameter van minstens 2 kilometer hebben.

Explosiekraters

Opmerkelijk zijn de explosiekraters in de Monts Dore, zoals het Lac Pavin, Lac de Bourdouze, Lac de Montciney- re, Lac Chauvet, Lac Chambon en het Lac d'Aydat. Zij zijn het produkt van gasvulkanen die alleen tuffen en slakken voortbrachten. De explosiekraters danken hun bestaan aan de uitstoot van gassen. Dankzij een explosie in de ondergrond (op een diepte van 30 tot enkele honderden meters) ontstond er een cirkelvormige trechter aan het aardoppervlak, vaak omgeven door een lage tufwal. Veel van deze cirkelvormige kraters zijn gevuld met water. Vulkanologen nemen aan dat de explosie in de ondergrond werd veroorzaakt doordat oppervlaktewater in aanraking kwam met gloeiend heet magma en hete gassen.

Orgues

Het donkere, doffe basalt is een van de meest voorkomende vormen van gestold gesteente. Stollingsgesteenten worden gevormd als lava afkoelt. Als lava langzaam afkoelt, krimpt en splijt het gesteente in massieve, zeskantige basaltzuilen. Deze zuilen staan soms als orgelpijpen tegen elkaar aan, vandaar de naam orgues ofwel orgelpijpen. Dergelijke uitgekristalliseerde basaltfor-maties zijn op veel plekken in de Auvergne te vinden.

Warmwaterbronnen

In tektonisch actieve streken en voormalige vulkanische gebieden is de ondergrond vaak gloeiend heet. Op sommige plaatsen kan het grondwater erg warm worden. Vandaar dat er in de Auvergne veel warmwaterbronnen zijn. Het warme water bevat grote hoeveelheden opgeloste stoffen, waaronder mineralen (bodemzouten). Enkele mineralen zijn gezond voor de menselijke huid, andere hebben een geneeskrachtige werking. Vooral rond warmwaterbronnen met een aangename temperatuur zijn kuurbadplaatsen ontstaan, waar u kunt baden en kuren. Het mineraalwater van koudere bronnen - zoals in Vichy en Vol- vic - wordt vaak als drinkwater verkocht.

Mineralen en Bergkristallen

Al eeuwenlang worden er in het Centraal Massief kwarts- of bergkristallen en edelmetalen gedolven. De fraai gevormde bergkristallen werden verzameld door koningen, kerken en kloosters; ze vulden de schatkisten van sultans en radja's, en ze sierden de kronen en tronen van keizers en koningen. In de 17de eeuw werd het zoeken naar kristallen een echt beroep. Tegenwoordig is het zoeken naar kristallen in het Centraal Massief geen winstgevende bezigheid meer. Ook de zoektocht naar 'klassieke' (edel) metalen, zoals zilver, goud, tin, koper en ijzer, heeft men grotendeels opgegeven. Hiervoor in de plaats zijn er enkele mijnen gegraven waarin men uraanmineralen delft. Uranium wordt gebruikt bij de produktie van kernenergie. De halfedelstenen en edelmetalen ontstonden in het gebergte tijdens een periode met veel vulkanische activiteit. Hun oorsprong ligt deels in een stollende magmahaard en deels in het proces van plooiing van het Centraal Massief. Toen het omhoog komende magma stolde (granietvorming), ontstonden er scheuren in het gesteente rondom. Bovendien vormden zich in het stollende magma overal holtes. Soortgelijke holle ruimten ontstonden toen de gesteentelagen plooiden en het gesteenteverband werd verwoest. In deze scheuren en holtes drongen gassen en gloeiend heet water binnen; de stoffen die erin zaten kristalliseerden uit toen ze afkoelden. Ze kregen dus een vaste vorm in de scheur of holte. Vandaar dat men spreekt van aders (bijvoorbeeld zilver- en goud-aders). In het Centraal Massief kristalliseerden op deze wijze allerlei ertsen en halfedelstenen uit. Het soort steen of metaal is afhankelijk van de chemische samenstelling van het gas of het gloeiend hete water tijdens het uitkristalliseren. Men noemt deze metalen en stenen edel omdat ze niet oxyderen (roesten) of anderszins veranderen (ze gaan moeilijk een chemische verbinding aan).