100 miljoen jaar geleden bevond de Altiplano zich op zeeniveau en onder de zee lagen dikke lagen met zeezout en sedimenten. Door de botsing van de Nascaplaat met de Atlantische plaat 25 miljoen jaar geleden, verrees in de loop van de tijd het Andesgebergte. Door allerlei processen in de aardkorst kwamen de zoutlagen aan de oppervlakte. Diverse rivieren stroomden door deze lagen en losten hiermee het zout op en voerden zo zout aan naar de grote meren. Daarnaast vonden er over een tijdperk van miljoenen jaren door klimaatveranderingen andere natuurverschijnselen plaats, zoals het ontstaan van enorme gletsjers. Bij stijging van de gemiddelde temperatuur dooiden deze gletsjers en ontstonden er grote meren. Deze meren droogden uit door de intense zon. Daarna werd het weer kouder en herhaalde het proces zich. Zo zijn er in de zuidelijke Altiplano elf verschillende grote meren geweest waaronder Lago Minchin, 40.000 tot 25.000 jaar geleden en Lago Tauca, 12.000 jaar geleden. Dit laatste meer was drie keer zo groot als de huidige Salar en omvatte drie submeren: Lago Poopó, Lago Coipasa en Lago de Uyuni. De laatste had een oppervlakte van 20.000 km2. Lago Tauca lag 70 meter hoger dan het huidige niveau van de Salar en kreeg zout aangevoerd van de rivieren uit de Andes. Door een temperatuurstijging 10.000 jaar geleden, droogde het meer langzamerhand op. Salar de Uyuni wordt omgeven door twee bergketens en is de laagste plaats van de Altiplano. Zodoende kon het water niet wegstromen en verdampte zodat het zout overbleef.

Dikte van de Salar

Boringen hebben uitgewezen dat het zout op de Salar een dikte heeft van 120 meter maar dat deze bestaat uit elf lagen met diktes tussen de 2 en 20 meter. Onder elke laag zout ligt een laag sedimenten. De elf lagen representeren de elf meren die er geweest zijn op deze plek. Geschat wordt dat de Salar 64 miljard ton zout bevat. Onder de lagen stroomt water en er bevindt zich een enorme hoeveelheid energierijke mineralen zoals lithium (’s werelds grootste voorraad), magnesium, fosfor en borium. De bovenste laag zout is ongeveer zes meter dik. Een laagje zout aan de oppervlakte van ongeveer zes cm wordt tijdens het droge seizoen door de wind en de zon keihard en barst vervolgens. Hierdoor ontstaan er veelhoekige scheuren op de Salar, een geliefd foto-object. Bovendien bevinden zich op de oppervlakte de zogenaamde ojos de agua (ogen van water). Dit zijn gaten in de zoutvlakte van enige centimeters tot een paar meter, waar het zoute water dat ondergronds stroomt, aan de oppervlakte komt. Hier treft men de mooiste zoutkristallen aan, de meeste met een doorsnede van ongeveer vijf mm.

Klimaat

Er zijn enorme temperatuurverschillen tussen dag en nacht; ’s zomers kan het in de zon 30° C worden en tijdens een winterse nacht kan de thermometer -25° C aanwijzen, wat soms met harde winden als -40° C aanvoelt. De zoutvlakte neemt geen warmte van de zon op, vandaar dat het er zo snel afkoelt als de zon ondergaat. De gemiddelde jaarlijkse temperatuur is 6° C en er komen harde winden voor van meer dan 90 km per uur. Het regent vooral in de maanden januari en februari en hoewel er niet veel neerslag valt komen grote delen van de Salar 10 tot 50 cm onder water te staan, hetgeen een enorme spiegel oplevert, een fantastisch gezicht. Wanneer het bewolkt is, is soms het verschil tussen aarde en hemel niet te zien en kan je makkelijk je oriëntatievermogen verliezen.

Incahuasi (het huis van de Inca), 100 km van Uyuni, dankt zijn naam aan de Inca uit Cusco, (nu Peru) die hier vermoedelijk verbleef op doorreis naar het zuidelijke gedeelte van zijn imperium, maar het eilandje is ook bekend als Isla del Pescado, vanwege zijn vorm die aan een vis doet denken. Dit is het bekende schilderachtige eilandje, waar meer dan 6000 reuzencactussen groeien en dat in het geografische centrum van de Salar ligt. Het eilandje is eigenlijk het bovenste gedeelte van een oude vulkaan die 150 meter boven de Salar uitsteekt. Het donkere vulkanische gesteente wordt bedekt door een laag kalkachtig gesteente van 10 centimeter, dat fossielresten bevat van meeralgen. Vanaf het zoutmeer zie je op het eiland duidelijk strepen die de hoogte van het antieke Lago Tauca markeren, dat 70 meter boven het huidige niveau van het zoutmeer lag. Op het eiland bevindt zich een rotsspleet van 35 meter diep die diende als wateropslagplaats voor de mensen die het eiland passeerden. Op het eiland woont sinds 1994 een Aymara-echtpaar dat de toeristen ontvangt en op het eiland past. Verder woont er niemand op de Salar, simpelweg omdat er geen water is. Het eiland is totaal begroeid met enorme cactussen, jach’a q’iru (Echinopsis atacamensis), genoemd (grote paal), die tien meter hoog kan worden. Het hout van de cactus wordt door de mensen uit de omstreken gebruikt voor de bouw van woningen, daken en meubels. Deze cactussoort groeit zeer langzaam en kan heel oud worden. De reuzenkolibrie komt in januari en februari om zich te voeden met nectar van de schitterende witte bloem van de cactus. Bovendien geeft de cactus tussen februari en april een eetbare vrucht, pasakana, die geliefd is bij de bevolking.

Op het eiland is een wandelroute uitgezet die ongeveer een uur duurt en die naar de top leidt op 3810 m, waar men een schitterend uitzicht over de Salar en omgeving heeft. De top is een heilige plaats en één keer per jaar vindt hier een belangrijke ceremonie plaats. Een andere attractie is de ventana de corales een grote natuurlijke opening in een kalkwand van waaruit men mooie foto’s kan maken van de witte vlakte. Er wordt entree geheven voor het eiland. Tegenwoordig is er bij de ingang van het eiland het restaurant Mongo’s (van het bekende Mongo’s restaurant uit La Paz).

Jirira, Coquesa en Tahua

Dit zijn dorpjes aan de noordelijke oevers van de Salar onder de vulkaan Tunupa (5432 m), die de laatste jaren door de touroperators worden aangedaan. De huizen zijn vrijwel zonder bewoners doordat in de jaren tachtig, door slechte klimatologische omstandigheden in opeenvolgende seizoenen, vele boeren hun quinua- en aardappeloogst verloren zagen gaan en genoodzaakt waren om een beter leven te zoeken in de cocaplantages van de Chapare. Desalniettemin heeft Coquesa een mooi kerkje dat geopend kan worden door de bewaker en is er een museum dat een verzameling van keramiek en 800 jaar oude mummies heeft, die zijn aangetroffen in een nabijgelegen grot. Bovendien is het mooi wandelen langs de oevers van de Salar waar vooral flamingo’s en lama’s leven. Het is mogelijk om de Volcán Tunupa gedeeltelijk te beklimmen vanaf de Cementerio boven Coquesa op ongeveer 4000 m. Vanaf de kraterrand van de vulkaan zijn schitterende uitzichten over de Salar (de top is in verband met instortingsgevaar onderweg niet te bereiken). De klim duurt ongeveer drie tot vier uur.

De exploitatie van lithium

5,4 miljoen ton lithium, bijna de helft van de wereldreserves, bevindt zich onder de Salar de Uyuni. Voorheen vormde het metaal een belangrijk onderdeel voor de productie van uiteenlopende producten zoals antidepressieve medicijnen, nucleaire wapens en batterijen voor mobiele telefoons. Tegenwoordig, met het oog op het wereldenergieprobleem, is lithium zeer interessant voor de productie van batterijen voor elektrische auto’s. Het weegt bijvoorbeeld minder dan nikkel, een andere element dat gebruikt wordt in batterijen en kan onder andere meer energie opslaan voor elektrische motoren waardoor grotere afstanden afgelegd kunnen worden. Veel rijke landen zijn geïnteresseerd in de exploitatie van de immense voorraden maar met de huidige regering van Evo Morales is dit niet makkelijk, want deze is tegen het imperialistische model van de exploitatie van de natuurlijke grondstoffen. Bovendien geeft de nieuwe grondwet controle aan de indígenas, de oorspronkelijke eigenaars van het grondgebied en zij kunnen hierdoor concessies afdwingen van de autoriteiten. Misschien wordt Bolivia wel het nieuwe Arabië van de wereldenergievoorziening!