Na de Eerste Wereldoorlog was Theresienstadt een kleine, onbelangrijke plaats. Dit veranderde met de komst van de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog. In 1935 werden de drie Nürnbergse wetten in werking gesteld. Hierdoor werden de joden hun burgerrechten ontnomen. Tijdens de Wannsee Conferentie, in januari 1942 besloten de leiders van de nationaal-socialisten tot volledige uitroeiing van het joodse volk, de ‘Entlösung’.

In juni 1940 werd de Kleine Vesting door de Gestapo als gevangenis in gebruik genomen. Er werden 32.000 mensen gevangen gehouden, voornamelijk Tsjechische verzetsstrijders, politici, kunstenaars en geleerden. Van hieruit gingen ze voor een proces naar Praag of werden ze naar concentratiekampen afgevoerd. Door dit verloop was georganiseerd verzet nauwelijks mogelijk. In de begintijd bestond het overgrote deel van de bewoners uit Tsjechen. Later werden hier ook krijgsgevangenen uit andere landen opgesloten. Vanuit de gevangenis werden 1000 mensen per dag naar de ondergrondse fabrieken in het nabijgelegen Litomerice gebracht. Deze fabriek was ondergronds gebouwd, zodat hij niet zichtbaar was voor overvliegende bommenwerpers.

Reichsprotektor Heidrich had besloten tot het inrichten van de stad Terezín als getto, omdat hij de joden van de rest van de bevolking wilde scheiden. Hij vond Theresienstadt zeer geschikt voor dit doel, omdat de stad vanwege de vestingmuur gemakkelijk te bewaken was. Het eerste transport arriveerde in november 1941. Deze mensen moesten de stad inrichten voor het verblijf van de joden. In 1942 werd de zevenduizend-koppige bevolking van Theresienstadt gedwongen de stad te verlaten. Een bestaande stad werd tot concentratiekamp gemaakt. Dat was uniek. Vanaf die tijd bood het getto onderdak aan 40.000 tot 50.000 joden. Ze werden voor de meest onnozele vergrijpen in de kleine vesting gevangengezet of geëxecuteerd. Tussen november 1941 en mei 1945 verbleven hier 153.000 mensen, onder wie zo’n 5.000 Nederlanders. Mannen en vrouwen leefden gescheiden van elkaar. In het kamp woonden veel oude joden uit het Derde Rijk. Zij waren naar There-sienstadt gekomen in de veronderstelling dat zij een prettige oude dag zouden kunnen slijten in een badplaats. Ze hadden veel geld neergeteld voor een plaats in het hun voorgespiegelde luxueuze kuuroord.

In juni 1944 werden leden van het Internationale Rode Kruis in het concentratiekamp rondgeleid. De nazi’s wilden hun laten zien hoe goed de behandeling van de joden in Theresienstadt was, om zo goedkeuring te verkrijgen. Voor dit doel werden het getto en de gevangenis opgeknapt, toneelstukjes opgevoerd en werd er muziek ten gehore gebracht. Ook werden er winkels geopend en speciaal gettogeld gedrukt. Van tevoren was de enorme overbevolking door versnelde transporten naar vernietigingskampen tenietgedaan. Het bezoek was een groot succes. Hierdoor aangemoedigd maakten de nazi’s een film’: der Führer gibt die Juden eine Stadt’. De hoofdrolspelers werden na de opnamen naar Auswitz afgevoerd.

Totaal vonden in Theresienstadt meer dan 35.000 mensen, voornamelijk Tsjechische joden de dood. 84.000 anderen stierven in de vernietigingskampen waarheen ze na een verblijf in Theresienstadt, dat als doorvoerkamp was opgezet, werden gestuurd. Buiten de muren van het getto bevindt zich het crematorium. Dit werd in 1942 door de joden gebouwd. Een groot deel van de as van de overledenen werd in de rivier de Ohre gegooid, om zo het bewijs van het grote aantal sterfgevallen te vernietigen.

In de Kleine Vesting worden nu rondleidingen gegeven. In de Herinneringshal vindt u hoopjes grond uit de vernietigingskampen waar gevangenen uit Theresienstadt zijn omgekomen. In een voormalige school in de Grote Vesting is een museum ingericht. Op de hoekpanden van sommige straten is nog de ‘block’-aanduiding door de Duitsers te zien. In zowel de Kleine als de Grote Vesting worden films over Theresienstadt getoond.