Eén ding is duidelijk: de Spanjaarden hebben een onmiskenbaar Latijnse levensstijl. Voor de een liggen hierin eigenschappen besloten als ongedwongenheid, nonchalance, kinderlijk enthousiasme en elegantie. Maar door de Spaanse aderen stroomt ook bloed van Barbaren, Visigoten en Arabieren. Daarom komen anderen tot minder lyrische omschrijvingen. Uitspraken als 'agressief', ‘onbeschaamd’, ‘chauvinistisch’ en ‘arrogant’ zijn dan niet van de lucht.

Oude tradities versus materialistische waarden

Hoe het ook zij, zeker is dat de Spanjaarden zijn veranderd sinds de dagen van Napoleon. De getergde veldheer typeerde de bewoners van het Iberisch Schiereiland als ‘lui, onbetrouwbaar, bijgelovig en monnikachtig’. Een verandering die na de dood van Franco in een stroomversnelling is gekomen. Oude tradities zijn sindsdien ingeruild voor Noord-Europese materialistische waarden. De relatief jonge bevolking kijkt met een groter gemak over de Pyreneeën dan de voorgaande generaties.

Het aloude enthousiasme van de Spanjaarden om, zoals Luis Beñuel (Spaans-Mexicaans filmregisseur 1900-1983) ergens schreef, ‘voor niets te moorden en voor nog minder te sterven’, lijkt na de traumatische ervaringen van de Spaanse Burgeroorlog (1936-39) voorgoed voorbij.

Al wordt daar door sommigen aan getwijfeld na de vele aanslagen die de Baskische terreurbeweging ETA tussen 1961 en 2010 pleegde. En de onthullingen over de ondergrondse contraterreur van de Guardia Civil onder de voormalige (linkse) regering Gonzalez (1974-97).

Die twijfels komen ook op bij wie op zaterdagavond op de tribune zit van een Spaanse arena, waar tienduizenden toeschouwers opveren bij het afslachten van een stier, als was het een doelpunt bij een voetbalwedstrijd. Zoals uit een van zijn uitspraken blijkt, begreep ook Freud niets van de overgave waarmee Spanjaarden zich voor hun plezier op stieren storten. Maar er is hoop: de ETA heeft sinds 2011 officieel al haar gewapende acties definitief stopgezet, en in Catalonië is het stierenvechtensinds 2013 officieel verboden.

Peñas en Hidalgos

Het caracter nacional van de Spanjaard zoals je dat als buitenlander ervaart, is in aanvang wat stug, zelfs terughoudend. Maar dat is snel voorbij voor wie de moeite neemt enkele woorden Spaans te leren. De gemiddelde Spanjaard is individualistisch en laat zich moeilijk vangen in politieke partijen of vakbonden. Al hebben die een relatief grotere aanhang dan in Nederland.

Wel kent elke stad en elk dorp een groot aantal peñas, clubs of verenigingen waarvan de leden (doorgaans mannen) fanatiek met elkaar over politiek praten of waar men zich verbonden weet met een sportidool. Bekende stierenvechters, voetballers en politieke voormannen hebben vaak hun eigen peña.

Veel Spanjaarden zijn verenigd in de uit Italië overgewaaide loges waar de hidalgos, de adel en politieke elite, elkaar ontmoeten. In deze maatschappelijke periferie kunnen veel Spanjaarden hun frustraties of ideeën kwijt ten aanzien van het politieke, sociale en economische klimaat in Spanje. Niet alle hidalgos worden overkoepeld door de Real Asociación de Hidalgos de España. De rafelranden bestaan uit extreem linkse en openlijk fascistische clubs die vooral in de grote steden bestaansrecht vinden.

Inhalen

Het gezin is in het katholieke Spanje nog altijd de hoeksteen van de samenleving. De Spaanse man is van huis uit paternalistisch en trots op zijn gezin. De beste entree maakt u dan ook door in ieder geval even naar ‘la familia’ te informeren. Als uw gastheer- of vrouw tenminste op tijd is. Want gebrek aan stiptheid en accuratesse zijn de grootste Spaanse ondeugden. Afspraken nakomen is en blijft een probleem. Merkwaardig genoeg wordt het een buitenlander dikwijls kwalijk genomen wanneer die te laat komt...!

Na een generatie van staatsdirigisme en kerkelijk gezag, de twee steunpilaren van het Franco-regime (1939-75), begonnen de Spanjaarden aan een sociale en culturele inhaalmaneuver. In hoog tempo zijn sindsdien nieuwe boeken, kranten en tijdschriften aan het hongerige publiek gevoerd. Daarnaast is de moraal ten aanzien van huwelijk, gezin en seksualiteit sterk veranderd.

Maar de modernisering van de Spaanse maatschappij gaat velen te snel. Ouderen kunnen de ontwikkelingen niet meer bijbenen en zoeken zekerheid in verroeste politieke denkbeelden. Jongeren slaan naar de andere kant door; ze zijn extreem modern zonder ooit echt modern te zijn geweest.

Spaanse sociologen hebben daarnaast al een nieuw fenomeen gesignaleerd, dat van de ‘geblokkeerde generatie’. Jongeren krijgen onvoldoende de gelegenheid op eigen benen te staan door gebrek aan werk en woonruimte. Drugs en alcohol en de daarmee verbonden criminaliteit vormen dan ook een toenemend probleem in Spanje.

Regionale verschillen

De regionale verschillen tussen Spanjaarden zijn voor de reiziger niet altijd waarneembaar. De Basken heten zwaarmoedig, serieus en nationalistisch te zijn. De Catalanen worden vanwege hun vermeende ijver en zelfzucht wel de ‘Hollanders van Spanje’ genoemd. Zeker is dat beide bevolkingsgroepen een ding gemeen hebben: ze denken meer Europees dan de rest van Spanje.

In het karakter van de Castilianen weerspiegelt zich de eeuwenlange bestuurlijke traditie - ze zijn zakelijk, direct en openhartig en zien zichzelf graag als de vertegenwoordigers van het traditionele Spanje.

In de afgelegen dorpen van Extremadura en Andalusië zijn de boeren afstandelijker en formeler. Dat geldt ook voor de Gallegos, de Galiciërs, die in Spanje zelf als aartsconservatief en zuinig worden afgeschilderd. Maar van deze wellicht typisch Keltische trekjes zult u in de praktijk niet veel merken.

Wie de moeite neemt de geïsoleerde, half verlaten dorpen in de Aragónese Pyreneeën of in de bergen rond Teruel te bezoeken, zal ervaren dat je hier alleen overleeft met een stug en onverzettelijk karakter. Meer levensvreugd treft men aan in de Levante, het gebied langs de Spaanse oostkust waar - overdreven gezegd - het ‘mañana’ soms de enige inspiratiebron lijkt te zijn.