Het streven naar poëtische schoonheid en een kunstzinnig ideaal verbindt Chinese tuinen nauw met dicht- en schilderkunst. De artistieke creatie van tuinen en die van schilderingen zijn met elkaar verbonden, beide “streven poëtische betekenis na”, waarbij getracht wordt een gedicht of een schildering in een tuinkader te herscheppen. Zulke kenmerken worden tot uitdrukking gebracht in het ontwerp van de bergen en het water. Het architectonische ontwerp van de tuinen is zeer gedetailleerd, en elke tuin heeft zijn eigen thematische inhoud, meestal ontleend aan bekende gedichten, terwijl de inrichting gebaseerd is op geschilderde landschappen. In het algemeen streven de tuinen naar de harmonie van ruimte en natuurlijke decors volgens artistieke principes.

Tuinen brengen het gevoel van de ontwerper tot uitdrukking in hun decors en prikkelen zo de associaties en de verbeelding van de bezoeker. Kunst als artistieke uitdrukking van emotie is een primair thema, en Chinese tuinen vormen hierop geen uitzondering. Omdat tuinen een herschepping van natuur in een kunstmatige omlijsting zijn, vergt het proces van het scheppen van een tuin verbeelding en vernieuwing. Eerst worden met behulp van greppels en stenen water en bergen gecreëerd, zodat hun onderling afhankelijke combinatie een treffend effect sorteert. Vervolgens speelt de keuze van een voorspoedige naam een belangrijke rol bij het scheppen van associaties met de tuin en de natuur. De namen worden op stèles, in deurcoupletten en op deurplaten aangebracht. Deze twee maatregelen helpen de bezoeker zich een beeld te vormen en zetten de toon voor de tuin.

In een beperkte ruimte is het belangrijk een gevoel van ruimte te scheppen, en dat geldt met name voor kleine privé-tuinen. Om meer decors te creëren bouwen tuinarchitecten rotspartijen, waterlopen, planten ze bomen en bloemen, en kweken vis. Vaste punten krijgen een gevarieerde aanblik door het gebruik van contrasten, de benadrukking van het gezichtspunt en het gebruik van slingerende paden. Deze maatregelen bieden op elk punt in de kleine tuin een nieuw perspectief, waardoor een gevoel van grotere ruimtelijke vrijheid ontstaat. Zo worden rivieroevers kronkelig gemaakt door het gebruik van onregelmatige stenen, bloemen en bomen geplant overeenkomstig verschillende jaargetijden, wordt de lengte van gangen gevarieerd en worden decoratieve vensters en poorten gebruikt. Een oplettende toeschouwer zal in de tuinen van Suzhou opmerken dat als een venster uitkijkt op een witte muur, er binnen het gezichtskader ook een rotspartij of vegetatie zal zijn. Het ontwerp is bedoeld om de nieuwsgierigheid te wekken, de decors zijn voor een deel aan het oog onttrokken en bieden uiteenlopende indrukken vanuit verschillende hoeken.

De tuinen ontlenen en gebruiken het decor van de nabije omgeving. Een Chinese tuin benadrukt de schikking van verschillende decors binnen en buiten de tuin in de juiste verhoudingen. Zo bevindt zich in de Ge-tuin (gè yuán) in Yangzhou de Zomerberg, met daarbovenop een paviljoen. Vanuit dit paviljoen is in de verte het Slanke Westmeer (shòu xîhú) te zien. In Wuxi gebruikt de Jichang-tuin (Tuin voor de Gemoedsrust; jìchàng yuán) de pagode in Xi Shan als achtergrond om de landschappen in de tuin beter te doen uitkomen.

Het ontwerp en de vormgeving van Chinese tuinen heeft zich ontwikkeld tot een onafhankelijke, zelfstandige kunstvorm en bevat altijd vier essentiële elementen.

Berglandschap

Bergen zijn het voornaamste kenmerk in de vormgeving van een tuinlandschap. Tijdens de regering van keizer Wudi van de Han-dynastie vormden arbeiders een klein eiland uit aarde die ze uitgroeven toen ze een vijver herstelden. Dit eiland was een vroeg voorbeeld van kunstmatige berg. Latere tuinontwerpers deden geen moeite de omvang van bergen na te bootsen, maar accentueerden in plaats daarvan de belangrijke details, zodat kunstmatige bergen sterk op hun echte tegenhangers leken. Vanaf de Tang- en de Song-dynastie, toen de landschapsschilderkunst tot ontwikkeling kwam, begonnen tuinarchitecten meer aandacht aan constructietechnieken te besteden.

Waterlandschap

Waterlopen vormen de belangrijkste landschapselementen in een tuin. Het kunnen stille meren zijn, maar evengoed klaterende watervallen. Er zijn drie manieren om een kunstmatig waterdecor te creëren.

Bedekking

Tuinontwerpers bedekken de oevers van een waterloop vaak met een dichte begroeiing en zetten er gebouwen op. Gebouwen worden meestal boven het water gebouwd, zodat de indruk van stromend water van onderaan het bouwwerk wordt geaccentueerd. Planten en gras langs het water versterken de kalmte en sereniteit.

Scheidingen

Stenen bruggen, gangen of grote stenen in het water stellen bezoekers in staat de waterloop over te steken en geven de ruimte boven het wateroppervlak een in vlakken verdeelde gelaagdheid.

Versieringen

Als de oppervlakte die het water beslaat erg klein is, helpt een kronkelend pad langs de oever, gemaakt met onregelmatig gevormde stenen of beplanting, een gevoel van ruimtelijke openheid te scheppen. Vissen en waterplanten in het water dragen ook bij aan de schoonheid van het landschap.

Dieren en planten

Om het water en de bergen er natuurlijk te doen uitzien is vegetatie een noodzaak. Planten en bloemen worden gekozen overeenkomstig hun esthetische vormen, kleuren en geur. Tuinarchitecten hebben vaak een voorkeur voor rode esdoorns, groene bamboe, kleurige rozen en witte magnolia’s, die allemaal als visueel en geurig ornament dienen van alle jaargetijden. Ook wordt veel aandacht besteed aan de symbolische betekenis van elke plant. Zo is bamboe het symbool van oprechtheid, de pijnboom is een symbool van kracht en duurzaamheid, de lotus wordt met zuiverheid geassocieerd en de pioenroos met rijkdom en status. Ontwerpers maken van deze planten gebruik om hun artistieke bedoelingen over te brengen.

Klassieke Chinese tuinen hechten veel gewicht aan dieren in de tuin. Dieren zoals goudvissen, mandarijneenden, witte kraanvogels en papegaaien bieden vermaak, maar dienen ook als symbolen van lang leven. Dieren geven bezoekers het gevoel midden in een echt natuurlijke omgeving te zijn.