San Pedro is waarschijnlijk het dorp met de rijkste geschiedenis van het hele noorden. Al duizenden jaren wordt deze natuurlijke oase door mensen benut. Het vlakbij gelegen ‘Pucara’ (fort) van Quitor vormde vele eeuwen het centrum van de Atacameñocultuur, en werd later een belangrijk steunpunt op de ‘Camino del Inca’ door de woestijn. En ook de conquistadores Pedro de Valdivia en Diego de Almagro trokken hier doorheen. Pedro de Valdivia stichtte hier in 1540 een Spaanse nederzetting. De Spanjaarden maakten van San Pedro een belangrijk administratief centrum, en breidden het dorp uit volgens een rechthoekig grondplan, en bouwden een grote koloniale kerk. San Pedro vormt een gesloten dorp van leemen huizen (steengroeves waren ver weg) van één verdieping hoog, met platte daken en ommuurde binnenhoven. De 19e-eeuwse ontwikkeling van de mijnbouw aan de kust maakte van San Pedro een strategische plaats tussen Cobija aan de kust en Salta in Argentinië, van waaruit de levensmiddelen en het hout voor de Chileense mijnen werd aangevoerd. Zo werd San Pedro tussen 1830 en 1870 een middelpunt voor de grote lama- en muildierkaravanen, totdat havens en scheepvaart langs de kust die rol overnamen. Tussen 1890 en 1925 werd San Pedro weer het centrum van intensieve veehandel uit Salta naar de nitraatmijnen in de woestijn. Nu trekt vaak een andere kudde door de straten van het dorp, … die van de toeristen.

Het kleine dorp van ongeveer 1500 inwoners ademt met z’n witgekalkte kerk en smalle straatjes nog de sfeer uit de koloniale tijd. San Pedro wist echter al die eeuwen z’n prekoloniale structuren te bewaren en de gemeenschap is verdeeld in 13 ayllus, oasegemeenschappen, waarvan de families het land op gemeenschappelijke basis bewerken. Vooral ten zuiden van San Pedro liggen die ayllus met hun bevloeide akkers, die door lage muurtjes in verschillende segmenten zijn onderverdeeld. De bevolking verbouwt hier groente en fruit voor de markt in Calama. Tegenwoordig worden de boeren begeleid door landbouwingenieurs om over te schakelen op andere technieken en gewassen (druppelirrigatie, kassenbouw, het inmaken van fruit in Toconao), opdat ze beter kunnen profiteren van de groei van San Pedro, bij een immer slinkende wateraanvoer door de rivier. De zwavelmijnen op de vulkanen rond San Pedro zijn nu gesloten, maar andere inkomsten komen van de zout- en lithiummijnen in de Salar de Atacama. Veel van de huidige bewoners zijn nog van Atacameño-afkomst. Sinds de democratie en de erkenning van de inheemse volken in Chili heeft het Atacameño-volk (Lickan Antai noemen ze zichzelf) zich sociaal en wettelijk georganiseerd in comunidades (gemeenschappen), waarmee ze hun belangen beter dan voorheen kunnen verdedigen, en ze nu ook het toerisme als inkomstenbron hebben omarmd.

San Pedro vormt terecht een knooppunt van attracties in Noord-Chili, vanwege z’n oase, historie, wereldberoemde archeologisch museum, en vooral omdat het uitgangspunt is voor tal van tochten naar de natuurwonderen in de omgeving: de Salar de Atacama, Valle de la Luna, de Puna de Atacama (Andeshoogvlakte) en geisers van Tatio. San Pedro is ook een doorgangsroute naar Bolivia (grens sinds enkele jaren open) en Argentinië (de weg naar Salta is tot aan de grens geasfalteerd). Het kleine San Pedro is een veel prettiger verblijfplaats dan het drukke Calama. San Pedro is volop in ontwikkeling en het toerisme is sterk gegroeid de laatste jaren. Toeristen en inwoners van San Pedro profiteerden van de moderniseringen als telefoonverbinding, nieuw elektriciteitsnet, verbeterde drinkwatervoorziening (nieuwe putten en filtering van zouten en van het schadelijke arsenicum). Houd er wel rekening mee dat gezien de ligging in een van de droogste gebieden op aarde de prijzen van levensmiddelen, water, elektriciteit en diensten (excursies, hotels) in San Pedro een stuk hoger zijn dan elders. En probeer douchen tot een minimum te beperken: nog altijd is er een chronisch watertekort in het dorp. Kraanwater beter niet drinken.

Een nieuwe bedreiging/uitdaging voor San Pedro vormt de aanleg van de ‘Megapuerto’ Mejillones voor de Aziatische markt en de aanleg van een autoweg vanaf de Chileense kust dwars door de Atacama naar de Atlantische kust van Argentinië (de ‘Corredor bi-Oceanico’). Een ringweg voor het vrachtverkeer zorgt gelukkig voor het behoud van de rust in San Pedro, en tot op heden heeft de plaats z’n rustige karakter en typische sfeer weten te behouden (buiten de maanden dec.-feb.). Het centrum van het dorp is beschermd door de wet op de historische monumenten. De hoofdstraat Caracoles is voor autoverkeer afgesloten, je vindt er geen tweede verdiepingen, geen neon, geen etalages die van alles aanprijzen (daar zorgen de uiterst hinderlijke “hunters” voor: Caracoles heeft daardoor soms wat weg van de Amsterdamse walletjes!). Zelfs in de zomer moeten na twee uur ´s nachts de cafés dicht, en de straten blijven onverhard. In San Pedro is alles vlakbij. De Plaza de Armas met kerk vormt het centrum; eromheen het archeologisch museum, postkantoor, straten met winkels, reisbureaus en residenciales. En enkele blokken daarvandaan loop je in de landelijke omgeving van de oase. De meeste inwoners plegen tussen de middag een lange siësta te houden; vanwege de sterke zonnestraling geen slechte gewoonte; winkels zijn dan echter dicht. Voor wandelingen en excursies zijn vooral de vroege ochtend en namiddag geschikt.

Bezienswaardigheden San Pedro de Atacama

• De sfeervolle Plaza de Armas, met bankjes in de schaduw. Tegenover de kerk ligt het oudste huis van San Pedro, het ‘Incahuis’, dat meer bekendstaat onder de naam ‘huis van Pedro de Valdivia‘(die hier tijdens zijn tocht door de woestijn verbleef). Het huis kun je herkennen aan z’n trapeziumvormige deur (typisch voor de Inca-architectuur) en gedenkplaat op de muur. Het huis is pri-vé-bezit (er zit nu een winkel in die Boliviaanse artesanía verkoopt), en helaas niet meer te bezichtigen.

• Langs de westkant van de plaza staat de koloniale kerk van San Pedro, een van de mooiste en grootste van het Grote Noorden. De kraakwit gekalkte kerk wordt omgeven door een muur met drie typische ronde poorten. De kerk werd in 1641 gebouwd, maar dateert in z’n huidige vorm van 1745; de mooie toren is er in 1890 bijgebouwd. Het vrij sobere interieur met een stenen altaar wordt prachtig verlicht door zonnestralen die door vier kleine ramen vallen. Bekijk vooral het mooie plafond, dat is vervaardigd van algarobohout en cardoncactushout.

• Museo Archeológico Padre Gustavo Le Paige; wereldberoemd archeologisch museum met 380.000 voorwerpen van de Ataca-meñocultuur. Ooit opgezet door een belgische missionaris met een passie voor archeologie, nu onderdeel van de Universidad Católica del Norte. Het museum toont een prachtig overzicht van de geschiedenis en cultuur van de Atacameños, die teruggaat tot 12.000 jaar geleden (entree $ 2000).

Wandelingen en fietstochten in de omgeving van San Pedro de Atacama

Een wandeling langs de ayllus van Solor, Sequitor en Solcor ten zuiden van San Pedro

Martin Beeris schrijft: ‘Hier is nog heel erg de oude leefstijl, in kleine gemeenschappen, bewaard gebleven. Schitterende wandeling voor late namiddagen, als de herders terugkomen met hun vee: veel stof en wazige, romantische beelden.’

Aan het zuideinde van de oase van San Pedro (15 km) ligt de archeologische vindplaats van Tulor. Pater le Paige ontdekte hier de ruïnes van een nederzetting met een ouderdom van ongeveer 2500 jaar. De muren van de nederzetting zijn bewaard gebleven en tonen cirkelvormige opslagplaatsen en kamers. In Tulor, dat al een aantal jaren beheerd wordt door de lokale gemeenschap van Coyo, is een aantal jongeren opgeleid om mensen door de ruïnes heen te gidsen. Het entreegeld ($ 1500 p/p) wordt gebruikt voor restauratie en voor sociale projecten in het dorp.

Wandeling langs de Rio San Pedro naar de Pucara van Quitor

Vertrek vanuit het dorp over de weg ten oosten van de Rio San Pedro naar het noorden; door de oase; kruis de rivier en na 3 km bereik je het gerestaureerde pucara (fort) van Quitor, uit de 12e eeuw (entree: $ 1500). De conquistador Francisco de Aguirre ver-woestte in 1540 met dertig ruiters het fort van Quitor en doodde daarbij meer dan 4000 Atacameños om in bezit te komen van de voedselvoorraden die ze hier verborgen hielden, om zo z’n reis door de woestijn naar Copiapó te kunnen voortzetten.

Neem eventueel het zigzagpad omhoog naar het grote kruis op de heuvel voor een mooi uitzicht over San Pedro, de oase en het erosielandschap van de Cordillera de Sal. Terug in het dal kun je verder door de vallei naar de Inca-ruïnes van Catarpe (3 km). Bij Tambillo is een afslag naar links en kun je via een tunnel (deels ingestort, oppassen!) door de bergkam naar de Llano de la Paciencia komen.

Mountainbiketochten rond San Pedro de Atacama

Verschillende mooie tochten zijn te maken: o.a. langs de Rio San Pedro tot aan de ruïnes van de Inca-tambo Catarpe en terug via de Valle de la Muerte en de Quebrada de los Dinosaurios (is het laatste deel van de asfaltweg; 50 km). Of door de Valle de la Luna en langs de ruïnes van Tulor ten zuiden van San Pedro. Diverse fietsverhuurbedrijven; aanbevolen is Vulcano (goede fietsen en fietsrouteschetsjes).

Fietstocht San Pedro naar zoutmeertjes in de Salar de Atacama

Jeroen Jacobse beschrijft een mooie fietstocht naar de zoutmeertjes in de Salar: Asfaltweg richting Toconao en na ongeveer 12 km (2 x groen km bordje ‘15’) bij een groep bomen rechtsaf, zandweg. Daarna 3 km tot eenzame boom. Linksaf. Vervolgens 1,5 km tot splitsing (even na witte stenen pilon), rechtsaf en nog 1,5 km tot zoutmeertjes. In alle meertjes kan gezwommen worden. Voor linker (eerste) meertje sandalen aantrekken i.v.m. scherpe zoutkristallen. Middelste meertje is meteen vanaf de oever diep. Verschillende vogelsoorten. Terugweg: terug naar de eenzame boom. Vandaar niet rechtsaf terug naar asfaltweg, maar rechtdoor naar San Pedro. Vroeg vertrekken, bij zonsopgang. Neem water mee!!! Totale tocht heen en terug nam ons ongeveer 6 uur in beslag.