Voor wat Lanzarote en Fuerteventura betreft is het vrij zeker dat het om Berberstammen ging, lokaal Majos genoemd. Nog steeds zijn er overeenkomsten in taal en gebruiken te ontdekken. De oudste inwoners van de Canarische Eilanden staan in de Spaans-koloniale en hedendaagse literatuur bekend onder de verzamelnaam Guanchen, hoewel het dus eigenlijk ging om mensen met verschillende achtergronden. Guanchen komt van ‘guan’ (man) en ‘che’ (witte berg, een verwijzing naar El Teide op Tenerife) en betekent zoveel als ‘mannen van Tenerife’.

Mummies

De Europeaanse bezetters troffen een neolithische beschaving aan met primitieve landbouw- en veeteeltmethoden. Vreemd genoeg waren er geen tekenen van scheepvaart of visserij. De Guanchen woonden in grotten, lavatunnels of simpele hutjes en gingen gehuld in geitenvellen. Ze hadden een verfijnde sociale structuur waarbij de maatschappij was verdeeld in stammen. Elke stam had een eigen hoofdman en een ouderenraad. Op sommige eilanden verenigden stammen zich tot een koninkrijk met een Guanchen-koning. Ieder eiland had zijn eigen gebruiken maar op alle eilanden zijn aardenwerken potten en rotsschilderingen gevonden. Bijzonder was dat de Guanchen, en dat geldt vooral voor de westelijke eilanden, hun hogergeplaatsten balsemden en in afgelegen grotopeningen of onder grote stenen te rusten legden. In musea op Gran Canaria en Tenerife zijn een paar van deze mummies te zien.

Polyandrie

Op Lanzarote bedreven de Guanchen polyandrie. Dat wil zeggen dat de vrouwen twee of drie echtgenoten hadden. Geen van de eilanden kende het gebruik van ijzer. Met hun eenvoudige houten wapens konden de Guanchen niets beginnen tegen de modernere middelen van hun bezetters. In de tijd van de ontdekkingreizen domineerden de Spaanse conquistadores de oorspronkelijke bevolking, in hun ogen minderwaardige heidenen. Wie verstandig was nam een Spaanse naam aan en accepteerde het katholieke geloof als enige ware. Dit gaf de Guanchen enige bescherming binnen het strikte feodale systeem dat de Spanjaarden hun hadden opgelegd.

Overblijfselen

Een deel van de Guanchen trok zich terug in de bergen, waar hun taal en gewoonten tot rond 1900 stand hielden. Daarna ging de oude cultuur snel op in de dominante Spaans-Canarische. Wat bleef zijn het basisvoedsel gofio, bepaalde agrarische tradities en gereedschap, wat geografische namen, een oogstfeest en lucha Canaria, een vorm van worstelen dat op alle Canarische Eilanden enorm populair is. Zelfs het kleinste dorp heeft een eigen worstelteam. Ook de Canarische gastvrijheid, manier van spreken en bepaalde uiterlijke kenmerken van de Canario’s (breed gezicht met geprononceerde jukbeenderen, grote levendige ogen) zouden terug te voeren zijn op de Guanchen.

De Spanjaarden van weleer zetten de geschreven geschiedenis geheel naar hun hand om zo de minder fraaie kanten van het koloniale tijdperk (slavernij, vernederingen, inquisitie) te verhullen. Pas in de loop van de twintigste eeuw kwam onderzoek naar de ‘ware’ geschiedenis van de pre-Spaanse Canarische eilanden op gang.