In tegenstelling tot wat in Duitsland gebeurde in de jaren voorafgaande aan de Tweede Wereldoorlog, heeft de Bulgaarse bevolking zich nooit tegen de joden gekeerd en men is er nog steeds trots op dat geen enkele Bulgaarse jood vanwege zijn afkomst is omgekomen. Niettemin namen velen het zekere voor het onzekere en verlieten het land. Ook na de stichting van de joodse staat in 1948 verlieten vele joden Bulgarije. Als u de smalle straatjes achter de synagoge inloopt bevindt u zich in de vroegere joodse buurt en het is dan ook niet verwonderlijk dat de synagoge juist daar werd gebouwd.

De synagoge wordt vrijwel permanent gerestaureerd, waarin de gemeenteleden een zeer actief aandeel hebben. Als u het gebouw wilt bezichtigen kunt u er gewoon binnenlopen, een van de aanwezige mensen leidt u met veel enthousiasme rond. Als het gebouw op slot mocht zijn dan drukt u gewoon op de bel.

Banya Bashi Moskee

Als u een klein stukje terugwandelt kunt u de bul. Maria Louiza oversteken of liever gezegd er onderdoor gaan. Direct aan uw linkerhand bevindt zich de Banya Bashi moskee. Letterlijk betekent het ‘bader moskee’ en als u de moeite neemt om even een kijkje achter de moskee te nemen dan ziet u waaraan de moskee haar naam dankt. Tientallen mensen komen uit de speciaal daarvoor aangelegde leidingen water tappen. Hier bevinden zich dan ook de belangrijkste geneeskrachtige minerale (warmwater)bronnen van de stad.

Turks badhuis

Aan de andere kant van het plein ziet u het grote gebouw, het vroegere Turkse badhuis. Het Centrale Minerale Badhuis (waarvan de bronnen al door de

Thraciërs benut werden) is niet meer in gebruik, maar zal in de toekomst waarschijnlijk een onderdeel gaan vormen van de het Stedelijk Museum van Sofia. Men doet er eerst alles aan om de badinrichting in haar oude glorie te herstellen.

Bezoek aan de moskee

De moskee kunt u bezoeken, ook hier vinden regelmatig restauratiewerkzaamheden plaats. Het is de enige moskee in de stad van enige omvang die nog als zodanig in gebruik is. Ooit had Sofia 150 moskeeën binnen zijn poorten. De moskee werd ontworpen door de beroemde architect Hadzi Mimar Sonah, die ook tekende voor het ontwerp van de grote moskee in het Turkse Edirne. Er is maar één minaret aan de moskee, ontsierd door tal van luidsprekers die overigens maar een schamel geluid voortbrengen, en dat is altijd zo geweest.

De bouw van de moskee werd voltooid in 1576. Na de verdrijving van de Turken is de moskee lange tijd buiten het islamitische circuit geweest, maar ontkwam aan de vernielzucht van de partizanen. Ook in de tijd waarin de Russen zeggenschap over Bulgarije uitoefenden bleef de moskee gespaard, maar werd evenmin voor godsdienstoefeningen gebruikt. Pas in de jaren negentig van de 20ste eeuw werd de moskee weer als religieus centrum in gebruik genomen.

Sv. Petka Samardjiiskakapel

Langs het grote warenhuis Tzum wandelt u nu in westelijke richting naar Vitosha, een van de belangrijkste winkelboulevards van Sofia. Natuurlijk kruist u Osvoboditel ondergronds. In de passage ziet u plotseling een kerk die half ondergronds, half bovengronds lijkt te zijn gebouwd. Het is de ‘zadelmakerskapel’ of zoals de officiële naam luidt de Sv. Petka Samardjiiskakapel. De kapel werd gebouwd in de 13e eeuw in opdracht van tsaar Kaloyan als kapel voor diens paleis. De funderingen zijn waarschijnlijk nog ouder en werden reeds in de 11e eeuw gelegd. In de kapel zijn tal van interessante archeologische vondsten gedaan waaronder diverse lagen muurschilderingen die zijn aangebracht in de 14e, 16e en 17e eeuw.

Pas in de 20e eeuw kreeg de kapel zijn huidige naam doordat het zadelmakersgilde er zijn ‘huiskapel’ van maakte. Er is veel aan de kapel veranderd in de loop der eeuwen. Zo zal het u opvallen dat er weinig ramen zijn en de ramen die er waren zijn voor een belangrijk gedeelte (en zichtbaar) dichtgemetseld. Dat is mogelijk veroorzaakt in de tijd waarin de Turken in Bulgarije heersten. Aan het einde van de tijd waarin zij aan de macht waren werd het, om de bevolking in toom te houden, weer toegestaan om andere godsdiensten dan de islam te belijden. Dat moest echter achter gesloten deuren plaatsvinden en uit die tijd dateert de blindering. Dat de kerk ondergronds staat heeft daarmee niets te maken, het niveau van het middeleeuwse Sofia lag nu eenmaal een stuk lager dan heden ten dage.

Sv. Nedelyakerk

Als u Osvoboditel bent overgestoken ziet u recht voor u het Sv. Nedelyaplein. Midden op het plein bevindt zich de kerk waarnaar het plein genoemd is, de Sv. Nedelyakerk. Deze is gebouwd op de plaats waar zich vroeger het belangrijkste kruispunt van Serdica bevond en in de onmiddellijke omgeving kunt u nog restanten van de stad terugvinden. De kerk werd, in negatieve zin, wereldberoemd in 1925 toen er een aanslag werd gepleegd op tsaar Boris III. Deze zou in de kerk de begrafenisdienst bijwonen van een van zijn belangrijkste generaals. Tijdens de plechtigheid werd er een bomaanslag gepleegd als gevolg waarvan 123 personen direct omkwamen en een kleine 500 personen lichter of zwaarder letsel opliepen.

De tsaar? Die was niet in de kerk aanwezig, althans nóg niet. Zijn komst was vertraagd als gevolg van een probleem met het transport. De plegers van de aanslag zijn nooit achterhaald, maar hardnekkige geruchten wijzen de top van de communistische partij als aanstichter aan. Deze heeft echter altijd ontkend ook maar iets met de aanslag uitstaande te hebben, verwijzend naar ‘ultralinkse elementen’. De kerk werd vrijwel geheel vernield en werd in de beginjaren dertig van de vorige eeuw in zijn huidige vorm herbouwd. Cynisch bijverschijnsel: de communistische partij vestigde in de koepel van de herbouwde kerk het hoofdkantoor van de geheime dienst. Pas aan het einde van de jaren tachtig werd de kerk weer als gebedshuis in gebruik genomen.

Sv. Georgikerk

Na het bezoek aan Sv. Nedelya wandelt u Osvoboditel op, weg van het centrum. Direct na het casino gaat u rechtsaf en u komt dan aan de achterzijde van het Sheraton Hotel. U ziet een rond plein met daarop de resultaten van archeologische opgravingen waar men voortdurend aan het restaureren is. Het zijn de restanten van de oudste kerk van Sofia: de Sv. Georgikerk aan het gelijknamige plein hoewel men in Sofia spreekt van de ‘rotunda’. Het dateert allemaal uit de Romeinse tijd en waarschijnlijk heeft op deze plaats aanvankelijk een badhuis gestaan.

Het complex is geheel gerestaureerd en de geschiedenis is er bijna af te lezen. De Romeinen gebruikten het gebouw als ontmoetingsplaats. Toen de Slaven de stad innamen bouwden ze er een christelijke kerk die de Turken als moskee in gebruik namen totdat ze uit het land verdreven werden. Het gebouw werd opnieuw als kerk in gebruik genomen. In de kerk (áls u er al in kunt) bevinden zich muurschilderingen uit de 10e tot en met de 14e eeuw. De in het gebouw aanwezige fresco’s dateren uit de 14e eeuw. U kunt het plein rondlopen en het weer naast de werkvertrekken van de president verlaten. U vervolgt nu de weg in de richting van Grand Hotel Bulgaria.

Sv. Nicolai Chudotvoreckerk

Na de passage van het hotel ziet u aan uw linkerhand de Russische Sv. Nicolai Chudotvoreckerk. U kunt de kerk niet missen, de vijf goudkleurige torens laten over de architectonische herkomst weinig ruimte voor fantasie. Hoewel de kerk pas in 1914 werd voltooid doet het gehele bouwwerk sterk denken aan de architectuur zoals die in de 17e eeuw in Rusland gangbaar was. Het interieur van de kerk is het bekijken waard. Er zijn vele muurschilderingen. De kerk werd gebouwd in opdracht van Semontovski-Kurilo, een Russisch diplomaat die van menig was dat de Bulgaars orthodoxe kerk onvoldoende recht deed aan het ‘ware’ geloof.

Sv. Alexandâr Nevski Memorial kerk

Na het uitkomen van de Russische kerk verlaat u Osvoboditel, de oudste (en eerst geplaveide) straat van Sofia door linksaf via Georgi S. Rakovski naar Moskovska te wandelen. U steekt het plein aan uw rechterhand schuin over, maar u heeft de kerk natuurlijk al zien staan, algemeen aanvaard als de mooiste kerk van de Balkan: de Sv. Alexandâr Nevski Memorial kerk. De kerk werd gebouwd tussen 1904 en 1912, maar werd pas in 1924 ingewijd. Hij werd ontworpen door de Russische architect Pomerantzev en diende als eerbetoon en ter herinnering aan de omgekomen Russische militairen gedurende de bevrijding van Bulgarije in 1878 en 1879, met name in verband met de door hen geleverde slag op de Shipka pas. De gelden werden bijeengebracht door de Bulgaarse bevolking en reeds in 1882 startte men met de voorbereidingen om te komen tot de bouw van de kerk.

De naam is die van de bevrijder van Bulgarije én van diens schutspatroon. Alexander Nevski was een 13e-eeuwse staatsman en later heilig verklaarde veldheer. Alexander II (‘car Osvoboditel’), de tsaar die Bulgarije bevrijdde van de Turken, ging de Bulgaarse geschiedenis in als Car Osvoboditel: tsaar-bevrijder. De kruiskoepelkerk met de twee koepels die bedekt zijn met 8 kilogram bladgoud, doet al van grote afstand meer dan indrukwekkend aan. De grootste koepel heeft een diameter van 16 meter en is 42 meter hoog.

Men zegt dat de klokken, als zij op een hoogte van 52 meter luiden, op meer dan 30 kilometer afstand te horen zijn. Er zijn er 12 waarvan de grootste 3 meter hoog is en 12 ton weegt en ze werden in Rusland vervaardigd. De kerk biedt plaats aan ruim 5000 mensen. Het interieur is prachtig, aan de vele kunstwerken hebben gedurende vele jaren 13 Russische en 13 Bulgaarse kunstenaars gewerkt. In het interieur werd, behalve veel carraramarmer, ook onyx en albast verwerkt. De altaarmuur (iconostase) is van ongekende schoonheid. In de crypte bevindt zich een permanente tentoonstelling van iconen en andere kerkschatten uit vele eeuwen voorafgaande aan de bouw van de kerk. Het oudste stuk dateert uit de 12e eeuw. Er is veel werk te bewonderen van Bulgaarse meesters uit de 17e en 18e eeuw, maar het meest in het oog springend zijn toch wel de meesterwerkjes uit de 13e en de 14e eeuw: tweezijdig bewerkte iconen. Ze zijn van onschatbare waarde.

Sv. Sofiakerk

Het op een na oudste gebouw, maar op afstand de oudste kerk van Sofia is de Sv. Sofiakerk, schuin tegenover de Alexander Nevski Memorial kerk. De kerk is gewijd aan Sofia, de godin van de wijsheid en de legende vertelt dat de geest van Sofia, de dochter van Constantijn de Grote, ‘s nachts de kerk nog steeds bezoekt. De kerk, waarnaar de stad is genoemd, vindt zijn oorsprong in de 6e eeuw toen er op deze plek, omdat daar het hoogste punt uit de omgeving was, een kerkgebouw werd neergezet. De kerk werd diverse malen herbouwd, voor het laatst na de aardbeving in 1852. Gedurende de Turkse overheersing was het gebouw in gebruik als moskee en het heeft niet veel gescheeld of de kerk werd, zoals vele andere moskeeën, geplunderd en vernield.

Als u zojuist de kathedraal bezocht heeft dan valt het bouwwerk wellicht wat tegen. De liefhebber zal echter de klassieke Byzantijnse architectuur herkennen. De kerk heeft, ondanks het feit dat er veel aan verbouwd werd, zijn oorspronkelijke karakter behouden. In de nabijheid van de kerk vindt u een tweetal plaatsen die opmerkelijk genoeg zijn om even te noemen. Voor de kerk bevindt zich het monument met een ‘eeuwige’ vlam, opgedragen aan de onbekende soldaat, aan de achterzijde ligt het graf van Ivan Vazov, Bulgarije’s nationale dichter(1850-1921). Zijn standbeeld staat in het park nabij zijn geboortehuis in de ul. Ivan Vazov op korte afstand van de kerk.