De meeste mensen zullen Split in de eerste plaats bezoeken vanwege het paleis van Diocletianus, voor de musea en z’n vele indrukwekkende bouwwerken. Een steeds groter wordende groep toeristen verblijft in de directe omgeving of in een buitenwijk van Split. Vanuit de stad kunnen vele excursies gemaakt worden en het is, in de oude binnenstad en langs de haven, tot in de kleine uurtjes goed toeven.

Geschiedenis

Al in de 4e eeuw v.Chr. ontstond er een nederzetting ten zuiden van het huidige Split. Deze werd gesticht door Grieken van het eiland Vis dat toen nog Issa heette. De nederzetting op het vasteland werd Aspalathos genoemd. De volgende nederzetting van betekenis was Salona, het huidige Selin, even noordelijk van Split dat zou uitgroeien tot de hoofdstad van Dalmatië. Keizer Gaius Aurelius Valerius Diocletianus werd er in het jaar 243 geboren. Nadat hij in 284 tot keizer was gekroond zocht hij een plaats om een paleis te bouwen waar hij van een onbezorgde oude dag zou kunnen genieten. Zijn blik viel op een plaats aan de baai ten zuiden van Salona, Spalatum. In 295 nam de bouw van het optrekje een aanvang en toen het in 305 gereed was, deed hij, op 1 mei van dat jaar, afstand van de troon en verbleef er tot aan zijn dood in 316.

Lange tijd bleef Spalatum een ommuurd paleis. Pas in 614, toen Salona door de Avaren en de Serven werd verwoest, zochten de inwoners van de stad (in hoofdzaak christenen) een veilig heenkomen binnen de paleismuren en werd het noodzakelijk om tot verdere uitbouw ervan over te gaan. Ze maakten van het mausoleum van de keizer een kathedraal en de ertegenover gelegen tempel werd doopkapel. De laatste rustplaats van de man die gevreesd werd om zijn fanatisme als het om christenvervolging ging, werd omgebouwd tot de oudste christelijke kerk ter wereld. Algemeen wordt aangenomen dat de stoffelijke resten van de keizer bij de herbouw tot kathedraal zijn verwijderd (en nooit meer teruggevonden).

De stad werd al in de loop van de 9e eeuw de belangrijkste van de omgeving, vooral veroorzaak doordat de aartsbisschop zich er vestigde. In de 12e eeuw werd Split een Kroatische stad, maar in 1420 kwam het onder Venetiaans bestuur. In 1537 viel Klis, een stadje op ruim 10 kilometer afstand van Split, in handen van de Turken die uiteraard een begerig oog op Split lieten vallen en het belegerden. Er braken epidemieën in de stad uit en de bevolking werd gedecimeerd.

Ondanks alle strubbelingen bleef Split het belangrijkste handelscentrum in Dalmatië. Pas aan het begin van de 19e eeuw ging Split weer groeien. Onder Oostenrijks bestuur werd de belangrijke spoorbaan aangelegd en het wegennet naar de stad groeide snel. Na het einde van de Eerste Wereldoorlog kwam Split bij de SHS-staten (Servië, Kroatië (Hrvatska) en Slovenië). Toen in 1920 Zadar door de Italianen werd ingenomen werd Split echt belangrijk. Het nam vele functies over en breidde zich razendsnel uit. Split werd, met een toename van meer dan 3.000 inwoners per jaar de snelstgroeiende stad van Europa. Na de Tweede Wereldoorlog gaf Tito prioriteiten aan de ontwikkeling van Split, zodat de stad van geweldige economische betekenis werd.

Het paleis van Diocletianus

De keizer die het paleis liet bouwen is van grote betekenis geweest voor de ontwikkeling van de bestuursvormen uit die tijd. Hij was de bedenker van de ambtenarenhiërarchie en eiste absolute gehoorzaamheid aan de keizer. Ook werden rangen en standen ingevoerd, aanvankelijk als beroepsgroepen. Diocletianus zou vooral de geschiedenis ingaan als de man die een hoofdrol vervulde bij de bestrijding en pogingen tot uitroeiing van het christendom. Zijn opvolger, Constantijn de Grote, voerde een veel milder beleid ten aanzien van de christenen. Na de dood van Diocletianus heeft er nooit meer een regerend vorst in het paleis gewoond. Het is een tijdlang gebruikt als verbanningsoord voor afgezette heersers uit het Romeinse rijk.

Het grondgebied van het Dioklecijanova Palača is 180 meter breed en 215 meter lang. Het wordt omgeven door een muur van 2 meter dikte, waarin 16 torens waren verwerkt. De vier poorten gaven uit alle windrichtingen toegang tot de stad. Behalve dat er veel bouwmaterialen van het nabijgelegen eiland Brač werden aangevoerd, kwamen er ook veel grondstoffen uit Egypte en de invloeden uit dat land zijn duidelijk waarneembaar. Men maakte dan ook gebruik van Egyptische bouwmeesters, terwijl gedurende de bouw onder andere gebruik werd gemaakt van de spierkracht van honderden Egyptische slaven. Overigens, het Witte Huis in Washington D.C. is uit dezelfde materialen opgetrokken als het paleis.

De poorten die toegang gaven tot het paleis kregen alle de namen van een metaal. Zo is er aan de zuidzijde de Porta Aenea (bronzen poort), aan de noordkant de Porta Aurea (gouden poort, tevens hoofdingang van het paleis met het bronzen beeld van bisschop Gregorius gemaakt door Ivan Meštrović), in het oosten bevindt zich Porta Argentea (zilveren poort) en in het westen Porta Ferrea (ijzeren poort).

Binnen de muren zijn tal van bezienswaardigheden terug te vinden. Bij de totstandkoming van het paleis woonden er 2.000 mensen binnen de poorten. De zuidzijde van het paleis lag ooit aan zee en de schepen meerden direct bij de zuidelijke poort af. Vandaar leidden trappen naar onderaardse gewelven die als opslagplaats dienst deden. De kelders zijn lange tijd verboden terrein geweest, maar werden in 1960 weer voor het publiek opengesteld. Daarboven bevonden zich de (in de Tweede Wereldoorlog verwoeste) vertrekken van de keizer.

Op de binnenplaats krijgt u een goed idee van de omvang van het complex. De zuilengalerijen zijn nog steeds bijzonder indrukwekkend en herbergen de graven van vele bisschoppen die in de Middeleeuwen aan de kathedraal verbonden waren. U vindt er, op de verbindingsstukken tussen de pilaren, ook afbeeldingen van keizer Diocletianus en zijn vrouw Prisca. Aan de oostzijde van de binnenplaats (peristylium) bevindt zich het mausoleum van de keizer, dat in de 7e eeuw in gebruik werd genomen als godshuis. Een sfinx bewaakt de ingang, een andere bevindt zich bij de Jupitertempel (doopkapel). Deze zijn niet speciaal vervaardigd ten behoeve van het paleis, ze dateren van omstreeks 1500 v.Chr. en zijn vanuit Egypte aangevoerd. Aan het einde van het straatje tegenover de ingang van de kathedraal vindt u de doopkapel Sv. Ivan (Johannes de Doper). Het bronzen beeld van Sv. Ivan is een schepping van Ivan Meštrović. Zowel in 1994 als in 1998 bracht de paus een bezoek aan het complex. De kathedraal is opgedragen aan Sv. Duja, de eerste bisschop in het gebied, tevens, onder Diocletianus, een der eerste martelaren. Zijn stoffelijke resten bevinden zich in de kathedraal, waarschijnlijk in de plaats gesteld van die van keizer Diocletianus.

Het paleis staat op de lijst van wereldcultuurerfgoederen van de UNESCO. Toch gaat de conditie langzaam maar zeker achteruit, de oplettende bezoeker zal sporen van verval (en verwaarlozing) kunnen ontdekken. Dit wordt in hoofdzaak veroorzaakt door gebrek aan financiële middelen, als gevolg waarvan vogelpoep (jawel), luchtvervuiling en zee-invloeden aan dit 1700 jaar oude brok geschiedenis knagen. Wilt u een mooi overzicht hebben van het paleis en de omgeving, dan moet u de 57 meter hoge laat-Romaanse klokkentoren beklimmen. Bedenk dat men er ruim 300 jaar over deed om dit kunstwerk tot stand te brengen.

Split heeft méér

De cultuurliefhebber is in Split wel enkele dagen zoet. Het stedelijk museum biedt u alle informatie over de historie van de stad. Er is een archeologisch museum dat zich speciaal op de omgeving van Split en op Dalmatië in het algemeen richt en een archeologisch museum dat u inzicht geeft in de geschiedenis van de monumenten in geheel Kroatië, een etnografisch museum (in het oude raadhuis van de stad) en een natuurhistorisch museum.

Buiten de oude stad bevindt zich nog een tiental kerken en kloosters die een bezoek waard zijn. Kunstgalerijen zijn er te ku(n)st en te keur, waarbij Galerija Meštrović en Meštrović Kaštelet, zeker op de lijst van te bezoeken galeries en musea moeten voorkomen. U vindt er een overzichtstentoonstelling van het werk van de in 1962 in New York overleden beroemdste beeldhouwer die Kroatië ooit kende. Hoewel hij slechts weinig in het land werkte (als 15-jarige kwam hij in 1898 als leerling in dienst van een beeldhouwer in Split en verliet Kroatië in 1900), treft u in tal van steden werk van zijn hand aan.

Inwoners van Spilt trekken op hun vrije dag naar Marjan, een 178 meter hoge heuvel op het schiereiland westelijk van de oude stadskern. Het is een bebost gebied en eigenlijk een natuurwondertje want tot in de 19e eeuw was het een kaal en rotsachtig gebied. De Romeinen hadden hier al, voordat aan de bouw van het paleis werd begonnen, een groot beeld van Diana, godin van de vruchtbaarheid (vrouwen) en de jacht (mannen) geplaatst.

Split en sport, ze worden vaak in één adem genoemd. Beroemde tennissterren komen er vandaan en komen er bij de grote toernooien graag terug . Hadjuk Split is een geduchte tegenstander in elke Europese competitie. De club werd in 1911 opgericht toen voetbal werd geïntroduceerd door een bezoeker uit Praag. Als u een modern bouwwerk wilt bewonderen moet u beslist het stadion van de ploeg bezoeken. Het gelijknamige basketbalteam van Split is wereldberoemd en de sport is mateloos populair. Vele spelers die ooit uitkwamen voor Split verdienen hun (goedbelegde) boterham in de VS bij een NBA-club.

Split kent enkele grote culturele evenementen waarvan Splitsko ljeto (Split zomer) ongetwijfeld het bekendst is. Sinds 1954 wordt het festival in juli en augustus georganiseerd. Tegen een achtergrond van water of historische gebouwen kunnen liefhebbers genieten van tientallen openluchtvoorstellingen. Steeds terugkerende evenementen zijn voorstellingen van Aïda en Nabucco op de binnenplaats van het oude paleis. Vanaf 15 juli zijn er dagelijks voorstellingen, de laatste vindt plaats op 15 augustus.

In juni vindt er een ander, wat minder klassiek muziekfestival plaats, terwijl in het begin van juli plaats is ingeruimd voor Kroatische volksmuziek. Gedurende de herdenking van het 1700-jarig bestaan van Split werden er tal van bijzondere evenementen georganiseerd.

De omgeving van Split

Ook de omgeving van Split vraagt de nodige aandacht. Er zijn vele dagtochten te maken, zowel met eigen vervoer als met gebruikmaking van de diensten van een touroperator of reisagent waarvan Split er tientallen kent.

Te denken valt aan:
– een tocht naar het eiland Hvar, al dan niet gecombineerd met een bezoek aan omliggende eilanden;
– een tocht naar het eiland Brać;
– een bezoek aan een van de nabijgelegen ‘Rivièra’s’;
– een dagtocht in de omgeving van Split (Marjan, Solin, Trogir, Kaštela);
– een bezoek aan het nabijgelegen Klis waar zich, op een indrukwekkende rotsformatie, de overblijfselen van een middeleeuws fort bevinden.

Een dag flaneren langs de haven en van tijd tot tijd neerstrijken aan de Narodnog Preporoda (boulevard) om daar de wereld voorbij te zien komen is ook zeer aanbevelenswaardig.